«ԹՈՐՈՆԹՈՀԱՅ»ին Տուած Իր Հարցազրոյցին Ընթացքին՝ Նորաձեւութեան Աշխարհին Մէջ Փայլող Գծագրիչ-Մոտելաւորող Գէորգ Շատոյեան Կը Խօսի Իր Արուեստին Եւ Հայկական Ոճի Հաւաքածոներուն Մասին

Գէորգ Շատոյեան Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակին նուիրուած իր “Վերածնունդէն Անկախութիւն” ցուցադրութեան ընթացքին, Չինաստան, 2019

Սուրիահայ յայտնի գծագրիչ-մոտելաւորող, designer Գէորգ Շատոյեան մասնագիտացած է հարսանեկան եւ երեկոյեան հագուստներու ձեւաւորման (Haute couture) մէջ: Աշխատած է Լիբանանի յայտնի designerներու` Էլի Սահպի եւ Զուհէյր Մուրատի քով:  Շատոյեան կը մոտելաւորէ նաեւ  ժամանակակից եւ հին հայկական մոթիւներու համադրութեամբ ստեղծած հագուստներ, որոնք կը ցուցադրէ աշխարհի բազմաթիւ երկիրներու մէջ:

Ան «ԹՈՐՈՆԹՈՀԱՅ»ի թղթակից Սալբի Սաղտըճեանին պատմեց իր Հայաստան հաստատուելուն, ստեղծագործական կեանքին, Շատոյեանի յատուկ ոճին, փորձառութիւններուն եւ ունեցած յաջողութիւններուն մասին:

Սալբի Սաղտըճեան- Գէորգ, ինչպէս գիտենք, դուք հայրենադարձ սուրիահայ էք: Հայաստան հաստատուելու որոշումը ինչպէ՞ս առիք:

Գէորգ Շատոյեան,- Հայաստան ըլլալուս պատճառը Սուրիոյ պատերազմն էր, բայց, կրնամ ըսել, որ մինչեւ այդ` արդէն իմ ծրագիրներուս մէջ կար, որ ես հաստատուէի Հայաստան, բայց այդքան շուտ չէ: 2002-ին Հայաստան եկայ հայկական տարազներու ուսումնասիրութեան եւ սթայլի (նորաձեւութիւն, ոճ-Թ․) մասին M.A. (Պսակաւոր Արուեստից) ուսանելու: Հինգ տարի մնացի եւ շատ ծրագիրներ մշակեցի, որ Հայաստանը ըլլայ ինծի համար կեդրոն, ուր ես կամաց-կամաց արտադրեմ եւ սկսիմ դուրս երթալ ցուցադրութիւններս ընելու: Դեռ այդ ժամանակ նորաձեւութիւնը շատ զարգացած չէր Հայաստանի մէջ, ստիպուած պէտք է Հալէպ արտադրէի: Իսկ 2009-ին, երբ Հալէպի յայտնի ՙԱքատ՚ լեզուներու դպրոցի տնօրէնութիւնը ինծի առաջարկեց, որպէսզի նորաձեւութեան դպրոց հիմնեմ եւ ամէն ինչ ինծի յանձնեց, այն ժամանակ մտադրութիւն կար մասնաճիւղ մը հիմնելու նաեւ Հայաստանի մէջ: Դժբախտաբար, երբ դեռ քանի մը տարի էր` սկսած էինք, Սուրիոյ պատերազմը սկսաւ: Պատերազմի սկիզբն էր, երբ ամառը երկու ամիսով ընտանիքիս հետ եկած էի Հայաստան, որ տեսնենք ինչ պիտի ըլլայ Հալէպի վիճակը, արդէն չկրցանք վերադառնալ: Շատ շտապ եւ չծրագրուած եղաւ Հայաստան հաստատուիլս:

Ս․Ս,- Արդեօք Հայաստան ապրիլը ձեր ասպարէզին մէջ կատարելագործուելու օգնե՞ց, թէ՞ խոչընդոտեց:

Գ․Շ․,- Խոչընդոտել, միանշանակ, ոչ, որովհետեւ ես արդէն հոս հաստատուելու որոշում առած էի` ամէն խոչընդոտները աչքի առաջ առնելով: Իսկ օգնեց այն առումով, որ Հայաստանի մէջ աւելի առիթը կար դուրսի հետ շփուելու: Թէեւ Սուրիոյ մէջ պիզնեսի (գործի-Թ․) առումով շատ աւելի լաւ էր, քան հոս: Հոն շատ աւելի մեծ հնարաւորութիւն կար, շատ աւելի առաջ էր, շատ աւելի ճանչցուած էի: Հաճախորդի մակարդակի տարբերութիւնը շատ զգալի էր: Իսկ Հայաստանի մէջ երկու խաւ կայ` շատ մեծահարուստ եւ միջինէն ցած: Միջին խաւը չկար, որ պիզնեսի համար կարեւոր է: Կրնամ ըսել, որ ատիկա խոչընդոտ չէր, բայց դժուարութիւն էր ինծի համար: Իսկ դրականը այն է, որ Հայաստանը իբրեւ ազատ երկիր եւ զբօսաշրջային երկիր իմ պրանտը (վաճառանիշ-Թ․) դուրսը աւելի շուտ հասանելի է: Այդ տարիներուն, երբ եկայ, սկիզբը չէր ընկալուած, որ հայկական պրանտ հագուին, կամ հայու քով կարուին: Շատ-շատ մեծահարուտ խաւը արդէն միշտ Եւրոպաներէն եւ Տուպայէն կ՛առնէին, միջինէն ցածն ալ designerի մօտ պատուէր չէր տար: Բայց կամաց-կամաց այդ դժուարութիւնները վերացուցի, որովհետեւ սկսայ հասկնալու ժողովուրդին ուզածը, սկսայ գիտնալու ամէն մէկ խաւի համար ինչպէս վարուիլ:

Ս․Ս․ Դուք սկսած էք ձեր հաւաքածոներուն մէջ ընդգրկել նաեւ հայկական տարրերով եւ մոթիւներով հագուստներ: Ինչպէ՞ս սկսաք հետաքրքրուիլ հայկական մոթիւներով, կամ հայկական տարազներով:

Գ․Շ․,-1997-ին աւարտեցի ESMOD նորաձեւութեան քոլեճը, որ այդ ժամանակ լաւագոյն էր Լիբանանի մէջ, այն ատեն իմ իտէալական designerները Էլի Սահպն էր, իսկ համաշխարհային առումով Diorը: Շատ կը սիրէի ձեռքի աշխատանքը, material workը ինծի շատ հոգեհարազատ էր: Ուսանողական տարիներուն մեր դասերուն մէջ չէր ընդգրկուած կտորի վրայ գծել, ես կը գծէի, peinture (նկարչութիւն-Թ․) կ՛ընէի, հլուն աշխատիլ չէի գիտեր, փայլուն քարեր կը կարէի հագուստին վրայ: Դասախօսները միշտ կ՛ըսէին, որ Շատոյեանին մօտ միշտ բան մը աւելի պիտի ըլլայ: Այս ոճը յայտնի էր մէջս, կը սիրէի խրթին բաները: Ես կ՛ուզէի haute coutureի մարզին մէջ մտնել: Երբ Էլի Սահպին քով աշխատելու համար դիմեցի, քննութիւն ըրին, գծագրութիւնս շատ սիրեցին եւ միանգամէն ինծի որպէս գծագրիչ քովը ընդունեցին: Արդէն այդ աշխարհը տեսայ, իսկական նորաձեւութեան աշխարհը, կը տեսնէի իմ գծած հագուստս իրագործուած եւ բեմին վրայ ցուցադրուած, միշտ կ՛ուզէի աւելին իմանալ:

Յետոյ Զուհէյր Մուրատին քով երբ ընդունուեցայ կար ու ձեւի բաժին, բախտս բերաւ, որ հոն կար վարպետ հայ կին մը, որուն օգնականը եղայ սկիզբը: Ան մինչեւ հիմա իմ մօրս նման է, կը յիշէ, կ՛ըսէ` «Միշտ խրթին բաներ կը սիրէիր ընելե: Կամաց-կամաց այս բոլորը իւրացնելէ ետք, ունեցայ իմ ոճս` Շատոյեանի ոճը: Հայաստանի մէջ, երբ լսեն իմ brandի մասին, կ՛ըսեն` օ՜հ, ատիկա թանկ հաճոյք է:

Ս․Ս․,- Ինչո՞վ յատուկ է ձեր brandը (վաճառանիշը–Թ․):

Գ․Շ,- Որովհետեւ ամէն ինչը ձեռքի աշխատանք է: Ամէն ինչը ձեռքով կարուած, ձեռքով հաւաքուած, ժամանակ տրամադրուած հագուստներ են: Կտորը գրեթէ հարթ, սատա կտոր է, վրան ամէնը կը շարուի կամ հլունով, կամ ծաղիկներով եւայլն: Սուղ brand կը հաշուի իմ վաճառանիշը: Բայց կրնայ ըլլալ, որ պատրաստ կտոր ալ կարենք, հարց չկայ: Ով որ կ՛ուզէ իւրայատուկ բան մը, կու գայ իմ քովս, իսկ ով որ առօրեայ կ՛ուզէ, ուրիշի մօտ կ՛երթայ:

Ս․Ս․,- Իսկ ե՞րբ սկսաք հայկական մոթիւներ ներառել: 

Գ․ Շ․,-Պէյրութ, ուսանողական երկրորդ տարին, քոլեճներու ուսանողներու միջեւ national competition (ազգային տարազներու մրցում-Թ․) մը եղաւ, որ ամէն մէկը թեմա մը պիտի ընտրէր, օրինակ` իտալական ոճ, պատմական ոճ, Լիբանանի արաբական ոճ եւայլն: Մեր քոլեճի տնօրէնուհին ինծի ըսաւ` ՙԴուն միակ հայն ես ամէն մասնակիցներուն մէջ, ինչո՞ւ հայկական ոճը չես ներկայացներ՚: Ըսի` ՙԵս ընդհանրապէս գաղափար չունիմ՚: Տեսածս միայն Հալէպի պարախումբի տարազներն էին` գոգնոցով, գլխարկով, թագով` թիւլը կախուած: Գացի Պուրճ Համուտի ակումբ, հոն ինծի ազգային տարազներու գիրք մը տուին: Բացի, ոչ գաւառներուն նայեցայ, ոչ մէկ բան, ինծի համար ամենէն անուշիկը ու քիչ մը հետաքրքրականը ընտրեցի: Նկարին 70% յաջողցուցի: Բայց ոչ կտորէն գաղափար ունէի, կտորին ընտրութիւնը սխալ էր, վրայի ասեղնագործութիւնը չկար: Այն ատեն աշակերտ էի, նիւթական կարելիութիւնս ալ` սահմանափակ:

Ս․Ս․–Ինչպէ՞ս սկսաք զարգացնելու․․․

– Գ․Շ․,- Այս օրը․․․մէջս գաղափար ծագեցաւ, որ ինչու ատանք բան մը չընեմ: Աւարտելէս ետք սկսայ այդ գիրքը քիչ մը աւելի պրպտելու: Հալէպի Համազգայինի պարախումբին համար ձեւեցի, սկսայ կարելու, բայց background չունէի, գիտելիք չունէի: Միշտ կ՛ըսէի` Օր մը պիտի երթամ Հայաստան այդ բանը ընելու: Այդպէս ալ եղաւ: 2002-ին․․․ մտայ Գեղարուեստի Պետական Ակադեմիա, որ M.A. ընելու styleի բաժին, ուր կ՛անցնին նաեւ հայկական տարազի մասին: Ես հայկական տարազի մասնագէտ չեմ, մասնագիտանալու համար տարիներու ուսում պէտք է: Բայց պրպտելու եւ ուսումնասիրելու համար լաւագոյն տեղն էր: Աւարտելու ատեն որոշեցի հայկական հարսանիքը ներկայացնել: Ուզեցի ժամանակակիցի հետ խառնել: Այսինքն` հին ժամանակ եթէ հարսը կարմիր կը հագնէր եւ փոսան ալ կանաչ, ես ուզեցի ճերմակ քլասիկ (դասական-Թ․) ձեւը ընել, հարս ու փեսային տարազները` հայկական մոթիւներով: Ես առաջիններէն էի, որ այդ ոճը ստեղծեցի: Մինչ այդ չէր ընդունուած առօրեայ հագուստին մէջ հայկական մոթիւներ կիրարելը: Ճիշդ այդ օրն ալ առաջին իմ դուրսի ճամբորդութեան հրաւէր ստացայ: Պոսթընի Armenian international associationի ներկայացուցիչը կար, որ եկած էր աւարտական մեր հագուստները դիտելու, հիացած քովս եկաւ եւ քամերայով սկսաւ հետս հարցազրոյց ընելու: Ըսաւ` ՙԳէորգ, հաւաքածոդ եւ քեզի կ՛ուզենք ցուցադրել Պոսթընի մէջ՚: Եւ ատիկա առաջին քայլս էր: Հոն հասայ, ըրինք շատ յաջող էր, իմ մասին լսեցին ուրիշ նահանգներէ, այդպիսով երեք տեղ ցուցադրեցի: յետոյ Աւստրալիա լսեց, եւ ատանք սկսաւ կամաց-կամաց տարածուելու:

Ս․Ս․,- Ըստ ձեզի ո՞ւր է հայկական տարազի գեղեցկութիւնը:

Գ․Շ․,-  Այնպիսի անձի կը հարցնէք, որ ամէն ինչ գեղեցիկ կը տեսնէ: Ես հիմա կը պատմէի 1997-ի պատմութիւնը․ երբ այդ մրցումին համար գիրքը բացի, բան մը ընտրեցի: Իսկ հիմա․․․տարազը ինծի համար անձ է, տարազը անձի բնաւորութիւն է, անձի մաշկն է․․․

Ս.Ս.,-Ի՞նչ մոթիւներէ կ՛օգտուիք:

Գ.Շ.,- Քարփեթի (գորգի-Թ․) մոթիւներէ: Ի միջի այլոց ըսեմ, որ չկայ պատահտական մոթիւ, որ տեքորացիայի (զարդարանքի-Թ․) համար կը դրուի: Ամէն մէկ մանր մոթիւ նոյնիսկ` իր իմաստը ունի: Երբ գիտնաս` ուրիշ տեսակ կը կապուիս ատոր, չէ՞: Ճիշդ իմ հետս ալ ատանք պատահեցաւ: Շատ լուրջ միջոցառումի մը ուզեցի իմ խորհրդանիշս ըլլայ օձը, ըսին` ինչ օձի նախշ պիտի դնես, ըսի` օձը, ընդհակառակը, շատ դրական իմաստ ունի: Հին ժամանակ ամէն մէկ գորգ, որ պատը կը կախէի վրան օձի նախշ կար` այն նպատակով, որ պահպանէր այդ տունը: Կ՛ուզեմ ըսել, որ գոյնի համադրութիւնները հայկական նախշերու, անոնց իմաստը, անոր տեքորաթիւ տեսքը, գորգի նախշերը, տարազ կրողի իմաստը․․․ Ուսումնասիրութիւններէ ետք հայկական թեմայով իմ ըրած հաւաքածոներս զիս շատ ոգեշնչած են, որ մեծ հաճոյքով ընեմ:

Ս.Ս.,-Օտարները ինչպէ՞ս կ՛ընդունի հայկական մոթիւներով ձեր հագուստները:

Գ.Շ.,-Ես հիմնական երկու մեծ հաւաքածոյ ըրի հայկական, ատկէ առաջ ըրածներս` հայկական հարսանիքը, ոսկէ աշունը եւայլն, փոքր հաւաքածոներ էին: Իսկ լուրջ թեմայով մեծ հաւաքածոներէն առաջինը 2015-ին` Ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած ՙՎերածնունդ՚ հաւաքածոս էր: Այդ հաւաքածոն, եթէ չսխալիմ, 15-16 երկիր ցուցադրած եմ․ օրինակ Չինաստան, ուր հայ չկայ եւ միակ հայ մասնակիցը ես էի, նոյնիսկ վաճառուեցաւ այնտեղ: ․․․ շատ մեծ արձագանգ ունեցաւ: Մոսկուայի մէջ, ուր ժիւրիի անդամները բոլորը օտար էին, ինծի տուին լաւագոյն հաւաքածոյի տիտղոսը` բաժակով եւայլն: Պատկերացուցէք ամէն մասնակիցները ռուս էին եւ բոլորը իրենց անունին տակ #Armenian Genocide, #Armenian costumes գրեցին եւայլն: Շատ մեծ արձագանգ գտաւ: Իսկ ատկէ ետք, անցեալ տարի Հայաստանի Անկախութեան 100-ամեակին նուիրուած 2018-ի հաւաքածոյին անունը դրի ՙՎերածնունդէն Անկախութիւն՚, մինչեւ այսօր դեռ արձագանգները մեծ են: Օրինակ Չինաստան ցուցադրեցի: Արդէն Չինաստանի հետ կապս կայ ամէն տարի: Երբ ըսի, որ ՙՎերածնունդ՚ հաւաքածոյիս շարունակութիւնն է, ըսին անպայման ատիկա ալ կ՛ուզենք տեսնել: Վերջերս քանի մը օր առաջ Մասկուա ցուցադրեցի, Ամերիկայի չորս նահանգ ցուցադրեցի եւ յետագային Աւստրալիա հրաւիրուած եմ եւ կրայ ըլլալ Հայաստան ալ շուտով ցուցադրեմ:

Ս․Ս․ ,- Ձեւագիտութենէն բացի, ուրիշ ինչո՞վ կը զբաղիք:

Գ․Շ․ Մինչեւ Հայաստան գալս ես Քարէն Եփփէ ազգային ճեմարանի արուեստի դասախօս էի, ակադեմիայի մէջ նորէն կը դասաւանդէի գծագրութիւն, յետոյ ՙԱքատ՚ի մէջ դասաւանդեցի` թէ գծագրութիւն եւ թէ fashion designing: Հայաստան գալէս ետք ունցայ անձնական դաարաններ` նորաձեւութեան գծագրութիւն եւ ձեւագիտութիւն: Արդէն 7 տարիէ կը դասաւանդեմ ամերիկեան դեսպանատան հովանաւորութեան տակ գործող միջազգային դպրոցին մէջ, ուր կը յաճախեն դեսպաններու եւ օտարներու երեխաներ, այնտեղ անգլերէն լեզուով արուեստ կը դասաւանդեմ եւ հինգ տարի Արուեստի Գեղարուեստի Ակադեմիմէջ, ուրկէ շրջանաւարտ եմ, կը դասախօսէի:

Ս․Ս․, –Իսկ արուեստի այլ մարզերու մէջ ձեր տաղանդը ո՞ւր կը դրսեւորէք:

Գ․Շ․,-Գծագրութիւն, հացաման, բարձի երես, պայուսակներ, վզնոցներ, զարդեղէններ: Իմ լոկոն ՆՈՒՌ է, որ շատ տեղեր կ՛օգտագործեմ, շարֆեր, որ վրան paintureով կը գծեմ, միեւնոյն ժամանակ ալ նկարներ կը գծեմ: Շատ անգամ, այն երկիրը, որ զիս հրաւիրած են, ե՛ւ հագուստներու ցուցադրութիւն ըրած եմ ե՛ւ ցուցահանդէս տուած եմ: Եւ բաւական ոճս կը սիրեն: Այս վերջին անգամ, որ Ֆիլատելֆիա գացած էի, ցուցահանդէս կար տարբեր նկարիչներու: Իմ ցուցադրած նկարներս բոլորն ալ սիրեցին եւ գնեցին: Այնտեղի հայկական դպրոցներուն` ըլլայ ամէնօրեայ, թէ շաբաթօրեայ անպայման հայկական թեմայով workshop կ՛ընեմ, թէ հայկական մոթիւներու գծագրութիւն եւ թէ տարազ շինել կը սորվեցնեմ: Վերջերս Ամերիկայի մէջ կիներու silk painting (մետաքսի վրայ նկարչութիւն) կ՛ընեմ, անոնց կը սորվեցնեմ ամէն մէկը իր շալը ընէ:

Ս.Ս., -Ի՞նչ է ձեր ներշնչանքի աղբիւրը:      

Գ․Շ․,- Ամէն ինչ: Մէկը կ՛ըսէ դասական երաժշտութիւն, մէկը կ՛ըսէ բնութիւնը: Ես կրնամ ըսել ամէն ինչ ինծի կը ներշնչէ, այսինքն` գետնի հողէն, ջուրը, երկինքը, ամէն ինչ:

Ս․Ս․,- –Հայաստան ապրի՞լը:

Գ․Շ․,- Հայաստան ապրիլը անշուշտ շատ մեծ դեր կը խաղայ իմ ներշնչման մէջ: Այն տարիներուն որ ուսանելու եկայ, կ՛երթայի Հալէպ, կարծես մէջս պիտի պայթի, ոգեւորուած կը վերադառնայի: Ճամբորդութիւններս, որ տարին գոնէ 3-4 երկիր կը ճամբորդեմ, ատոնք նոյնպէս թէ իմ ասպարէզիս մէջ կեանքի փորձ են եւ թէ ոգեշնչման աղբիւր․․․ Իսկ ամէնահետաքրքրական ոգեշնչման աղբիւրս դպրոցի երեխաներուն հետ է․ 5 տարեկանէն մինչեւ 18 տարեկաններու արուեստի դաս կու տամ: Իրենցմէ շատ կը ոգեշնչուիմ: Իրենց համովութիւնը, խօսելու ձեւը, գծագրութիւնները․․․ շատ անգամ երեխան, որ հինգ տարեկան է, կը տեսնես այնպիսի բան մը կը գծէ, կը նկարէ, որմէ նոր մտքեր կը ծնին մէջս:

Ս․Ս․,- Քանի՞ երկիրներու մէջ ցուցադրութիւններ ունեցած էք: Ո՞ր երկիրներէ հրաւէրներ կը ստանաք:

Գ․Շ․,- Առաջ հեշտ էր` հաշուէի, բայց փառք Աստուծոյ, որ որքան փորձ կ՛ունենաս, այդքան հրաւէրները կը շատնան․․․ կրնամ հիմնական երկիրները յիշատակել` Միացեալ Նահանգները, ուր շատ մը նահանգներ գացեր եմ` տարբեր տարիներու, նոյնը նաեւ Աւստրալիա, Սիտնէյ` տարբեր տարիներու: Եւրոպական քաղաքներէն միայն Փարիզն է, որ ինծի առիթ եղած է մինչեւ հիմա: Մոսկուա ի հարկէ շատ եղած եմ, Ուքրանիա, Պելառուսիա:  Վերջերս Չինաստանն էր, ուր տարին անգամ մը միջազգային designerներու Fashion week ունի, միայն օտարներ կը կանչէ, միակ հայն ես եմ, որ միշտ կ՛երթամ: Քիչ առաջ ալ նշեցի, որ հայկական ոճն ալ ցուցադրեցի եւ շատ սիրեցին եւ նոյնիսկ հիմա ինծի համագործակցութիւն առաջարկած են, որ ընդմիշտ իմ brandս իրենց մօտ վաճառուի: 38 designerներէն 12 հատը ընտրեցին, որոնց մէջ ես ալ կամ: Թայլանտը հետաքրքրական էր․․․

Ս․Ս․ Վստահ գիտէք, որ Թորոնթոյի մէջ հայկական մեծ գաղութ կայ: Արդեօք կա՞յ ծրագիր Թորոնթօ, կամ ընդհանրապէս Գանատա այցելելու:

Գ․Շ․,- Գանատա յայտնի է իր աշխոյժ հայ համայնքով, ես միշտ ցանկութիւն ունեցած եմ այցելելու, բայց, դժբախտաբար, մինչեւ այսօր չեղաւ այդ առիթը: Գանատա եւ Արժանթին, այս երկու տեղերը, որ միշտ լսած եմ իրենց աքթիւ հայ համայնքներուն մասին, չէ եղած առիթ այցելելու: Կը ցանկամ, եւ ինչու չէ, օր մը օրանց անպայման կ՛ըլլայ:

Շատոյեանի Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեանին նուիրուած “Վերածնունդ” հաւաքածոյէն՝ անմոռուկով հագուստը, 2015

Շատոյեան հագուստի ձեւաւորման ընթացքին