Զեփիւռ Տորնա
Շաբաթ Հոկտեմբեր 28ի երեկոյէան Թորոնթոյի Հայ Կեդրոնը եռուզեռի մէջ էր: Շուրջ 315 հայորդիներ փութացած էին ըմբոշխնելու այս բացառիկ երեւոյթ հանդիսացող տօնակատարութիւնը՝ Հայ Օգնութէան Միութէան «Ռուբինա» մասնաճիւղի -րդ տոհմիկ Օրը, որ այս տարի նուիրուած էր Նախիջեւանի եւ իր հինգ գաւառներուն: ՀՕՄը իր առաքելութեան ճամբով, հայապահպանման եւ արդար իրաւունքներու պահանջատիրական ոգիով, անգամ մը եւս Տոհմիկ Օրերու կազմակերպութեամբ՝ տէր կը կ’անգնէր Հայ ազգի պատմական բնակավայրերու բարձր արժէքներուն եւ հարուստ մշակութային ժառանգութէան, զանոնք կը վերակենդանացնէր մեր յիշողութէան մէջ եւ կը փոխանցէր եկող սերունդներուն:
Հայ Կեդրոնի սրահը պատշաճօրէն զարդարուած էր Նախիջեւանի եւ հինգ գաւառներու՝ Գողթան, Երնջակ, Նախիջեւան, Ճահուկ-Շահապոնք եւ Շարուրի քարտէսով, սրահի պատերուն վրայ տեղադրուած էին Նախիջեւանի ու գաւառներու անունները եւ «Նախիջեւանը Տարածք Չէ, ԱՅԼ՝ Հայրենիք» լոզունքը, բոլորն ալ յատուկ պաստառներու վրայ սիրայօժարօրէն պատրաստուած՝ Զոհրապ Թաթիկեանի կողմէ: Ան նաեւ պատրաստած էր 17 խաչքարերը, որոնք գործածուեցան գեղարուեստական յայտագրի ընթացքին: Սրահին մէկ անկիւնը ցուցադրութեան դրուած էին զանազան փոքր խաչքարեր, հայկական իրեր, Հայաստանի մէջ լոյս տեսած Նախիջեւանի մասին շարք մը գիրքեր, ՀՕՄի տոհմիկ օրերու 24 տարիներու ընթացքին լոյս տեսած գիրքերը, վիճակահանութեան նուէրները, որոնց մէկ մասը բերուած էին Հայաստանէն եւ լուռ աճուրդի դրուած հայկական ելեկտրական թոնիրը: Սեղաններու կեդրոնը զետեղուած էին Հայաստանէն բերուած հայկական գեղեցիկ արուեստի գործ՝ փայտեայ խաչքարեր:
Ձեռնարկը քաջալերող բարեկամներ, անդամներ եւ հիւրեր ժամը 7ին սկսած էին հասնիլ Կեդրոն: Սրահի մուտքին գիրքի յանձնախումբի անդամները ներկաներուն կը բաժնէին Նախիջեւանի եւ հինգ գաւառներուն նուիրուած գիրքերը: Երկար ամիսներու պրպտումներու եւ համադրումի աշխատանքը բծախնդրօրէն կատարած էր գիրքի յանձնախումբը ու լոյս ընծայած այս բովանդակալից գիրքը: Գիրքի կողքի էջին հովանաւորն էր Ռիթա Պէքմէզեան-Շամլեանը, եւ Նախիջեւան նահանգի հովանաւորներն էին Տէր եւ Տիկ․ Նազար եւ Նինա Չաթալէանները:
Հայկական տարազով յանձնախումբի անդամները ներկաները կը հիւրասիրէին սրահի մուտքին եւ կը հրամցնէին կեռասի խմիչք եւ նուշով քաղցրեղէն: Ներկայ էին Ս․ Աստուածածին Եկեղեցւոյ հովիւ` Հայր Գեղարդ Ծ․ Վրդ․ Քիւսպէկեանը, Հայ Կաթողիկէ Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ Եկեղեցւոյ հովիւ` Հայր Եղիա Գիրէջեանը, ՀՅԴ «Ս ․ Թէհլիրեան» Կոմիտէի հերթապահ Վաչէ Գըլըպոզեանը, ՀՕՄի Կեդրոնական Վարչութեան անդամ Վարսենիկ Սարգիսէանը, ՀՕՄի Գանատայի Շրջանի Վարչութեան ատենապետուհի Անի Օհանեանը եւ վարչութեան անդամները, որոնք ժամանած էին Մոնթրէալէն, Համիլթընէն եւ Թորոնթոյէն:
Օրուան յայտագիրը սկսաւ Տոհմիկ Օրուան յանձնախումբի ատենապետուհի Հուրի Նաճարեանի բացման խօսքով: Ան ներկաներուն բարի գալուստ մաղթելէ ետք, հետեւեալ ձեւով արտայայտուեցաւ «․․․ Նախիջեւանը հայրենիքի այն բեկորն է, որ հազարամեակներ եղած է հայութեան բննօրան, ուր հայ ժողովուրդը ապրած եւ ստեղծագործած է բարձր մշակոյթ եւ զարգացուցած բարգաւաճ տնտեսութիւն: Արաքս գետի ափին երկարող 5․500 քառակուսի քիլոմեթր կազմող այս գեղատեսիլ տարածքը, Արցախի հետ միասին 1923ին անարդարօրէն Ազրպէյճանին յանձնուեցաւ․․․ Աւա՜ղ, այսօր հայաթափուած է Նախիջեւանը եւ ենթարկուած ահաւոր մշակութային եղեռնի: Աւա՜ղ, հոն դադրած են Գողթան երգերը, լռած է 220է աւելի հայկական վանքերու եւ եկեղեցիներու զանգակներու ղօղանջը․․․ քանդուած եւ փշրուած են 27․000ի հասնող հայկական ճարտարապետական կոթողները, յուշարձանները, տապանաքարերը, 10․000է աւելի մեր հինաւուրց ու հիասքանչ խաչքարերը․․․ Նախիջեւանի Տոհմիկ Օրուան ոգեկոչման ընդմէջէն կու գանք իրազեկ դառնալու մեր պապենական ժառանգին, պահանջատէր ըլլալու մեր արդար իրաւունքին եւ զայն փոխանցելու մեր ներկայ ու գալիք սերունդներուն․․․ Հպարտ ըլլանք մեր ինքնութեամբ, բարձր պահենք հայու ոգին, տէր կանգնինք մեր ազգային ժառանգութեան, հաւատանք մեր արդար իրաւունքներուն եւ գործենք մէկ ազգ եւ մէկ ամբողջական հայրենիք նշանաբանով»:
Ան նաեւ ուրախութեամբ յայտարարեց, որ այս ձեռնարկի հասոյթէն մասնաճիւղս հազար տոլար նուիրուած է նախիջեւանագէտ պատմաբան Արգամ Այվազեանին իր վերջին գիրքին «Նախիջեւան՝ Բնաշխարհիկ Պատկերազարդ Հանրագիտակ»ի տպագրութեան համար, որ լոյս տեսած էր անցեալ ամիս:
Պատկերիզի վրայ ներկայացուեցաւ Այվազեանի եւ Լուսիկ Ագուլեցիի շնորհաւորական պատգամները:
Ապա խորհրդանշական խաչքարերով մուտք գործեցին ՀՄԸՄի արիներն ու արենոյշները եւ ԳԵՄի անդամները՝ ներկայացնելով «Խաչքարերու Կանչը» կենդանի պատկեր մը: Պատշաճ եղանակի ընկերակցութեամբ մենապար մը կատարեցին Ռուբինա Սարգիսեանը եւ Յովհաննէս Յարութիւնեանը՝ համադրութեամբ Լոռի Նաճարեանի:
Հայր Գեղարդ Ծ․ Վարդապետ Քիւսպէկէանը եւ Հայր Եղիա Ծ․ Վարդապետ Գիրէջեանը կատարեցին սեղանի օրհնութիւնը, որմէ ետք Հայր Գեղարդը տուաւ իր սրտին խօսքը: Ան գնահատեց ՀՕՄի Թորոնթոյի «Ռուբինա» մասնաճիւղն ու իր Տոհմիկ Օրուան յանձնախումբի անդամները, որոնք երկար տարիներէ ի վեր հաւատարմօրէն կը շարունակեն տօնակատարել հայկական աւանդոյթներուն եւ հարուստ մշակոյթին նուիրուած այս տարեկան ձեռնարկները: Ան շարունակեց ըսելով՝ որ այս տարուան ձեռնարկը կը յիշեցնէր թէ Նոյ Նահապետին ընտանիքը էջք կատարած էր «Նախ-Իջեւան», նոր սկիզբ մը, աշխարհին մէջ տարածուելու նոր յոյս մը տալով եւ թէ այս օրուան տօնակատարութիւնը կը զուգադիպէր «Գիւտ Խաչի» տօնին: Ան ըսաւ․ «Երբ կը խօսինք Նախիջեւանի մասին․․․ կու գանք մենք մեզ յուսադրելու եւ ներշնչելու թէ խաչը ո՛չ կը թաղուի, խաչը ո՛չ կը քանդուի, խաչը ո՛չ կը կորսուի: Եթէ Հեղինէ թագուհին չորս դարէն ետք գտաւ Քրիստոսի խաչափայտը, այդ ալ մեզի կու գայ ըսելու, թէ յոյսը ամօթով չի ձգէր մեզի: Նախիջեւանը յիշելը յոյսով լիցքաւորուիլ է․․․ Այս առթիւ կու գամ իմ խորին շնորհակալութիւնս յայտնելու ՀՕՄի Թորոնթոյի «Ռուբինա» մասնաճիւղին՝ այս սքանչելի բանակին, որ ոչ թէ միայն անցեալի պատմութիւնը կը յիշեցնէ մեզի, այլ կու գայ ներկայի մէջ մեր ինքնութիւնը ամրացնելու եւ դէպի ապագայ մեզ յոյս ներշնչելու․․․»:
Պատմական վաւերագրական պատկերիզ մը, պատրաստուած Երկիր Միտիայի կողմէ՝ «Նախիջեւանը այսքան մօտ եւ այսքան հեռու»՝ համադրուած ու ամփոփուած ձեւով ցուցադրուեցաւ: Ապա ներկաները կարգով հրաւիրուեցան մօտենալու շքեղօրէն զարդարուած սեղաններուն ստանալու համար հոն զետեղուած համեղ ուտելիքները: Սեղանին վրայ կարելի էր գտնել խորոված ոչխարը, միսով պատրաստուած փիլաւը, տարբեր տեսակի խորովածներ, միջուկով կոլոլակը (քէօֆթէ), տերեւի տոլման եւ աղցանի տեսակներ, բոլորը պատրաստուած Նուռ Ընտիր Ուտելիքի (Noor Fine Food) կողմէ:
Ճաշի ընթացքին աշուղական երգերու մէկնաբան Մհեր Մինասեանը իր հմայիչ ձայնով ներկաներուն հրամցուց աշուղական երգերու շարք մը, որ կու գար վերջին քանի մը հարիւր տարիներու ընդմէջէն, իւրաքանչիւր բաժնին հետ ան տուաւ նաեւ տեղեկութիւններ այդ շարքի աւանդական երգերու մասին: Ստեղնաշարի վրայ իրեն ընկերակցեցաւ Րաֆֆի Շանոյեանը: Ճաշէն ետք ազգային տոհմիկ երաժշտութեամբ ելոյթ ունեցաւ Հորովել նուագախումբը՝ ղեկավարութեամբ Ջիւան Ստեփանեանի եւ որուն մեներգներով ընկերացաւ գեղեցիկ ձայնով օժտուած Արմենիա Սարգիսեանը:
Մինչեւ ուշ գիշեր Մհեր Մինասեանը իր երգերով խանդավառեց մթնոլորտը եւ ոգեւորեց ներկաները, որոնք մենապարերով եւ աշխոյժ շուրջպարերով մասնակցեցան ուրախութեան:
Ներկաները մէկնելէ առաջ ուրախութեամբ իրենց գնահատանքը յայտնեցին ՀՕՄի Տոհմիկ Օրուան յանձնախումբի անդամներուն՝ շատ լաւ կազմակերպուած այս ձեռնարկին համար, մանրամասնութեամբ ուսումնասիրուած եւ բծախնդրօրէն պատրաստուած գիրքին համար եւ մեր պատմական ու հարուստ մշակութային ժառանգութիւնը պահպանելու եւ այսքան յաջող տարեկան ձեռնարկներով ներկայացնելու մասնաճիւղիս հետեւողական ջանքերուն համար:
ՀՕՄի «Ռուբինա» մասնաճիւղի անդամները անգամ մը եւս բացառիկ ձեռնարկ մը յաջողցուցած ըլլալու գոհունակ զգացումով մեկնեցան տուն:
Պրպտումներու իբր աղբիւր գործածուած գիրքերու մեծամասնութիւնը հայրենիքի մէջ լոյս տեսած պատմաբան, մատենագէտ, նախիջեւանագէտ եւ մշակոյթի գործիչ Պր․ Արգամ Այվազեանի աշխատասիրութիւններն էին: Գիրքը 239 էջերու մէջ կը բովանդակէր պաշտօնական շնորահաւորագրեր, զորս ուղարկած էին Հայաստանի նախկին Դեսպան Արմէն Եգանեանը, Գանատայի Հայոց Թեմի Առաջնորդ Բաբգէն Արք. Չարեանը, Ս․Աստուածածին Եկեղեցւոյ Հոգեւոր Հովիւ Գեղարդ Ծ․ Վրդ․ Քիւսպէկեանը, Թորոնթոյի ՀՅԴ «Ս․ Թէհլիրեան» Կոմիտէն, Նախիջեւանի Հայրենակցական Միութեան Նախագահ Մելս Մկրտչեանը, ՀՕՄի Թորոնթոյի «Ռուբինա» մասնաճիւղի վարչութիւնը եւ Տոհմիկ Օրուան յանձնախումբը: Գիրքը կը ներառէր նաեւ նախաբան մը ուղարկուած Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի Պատմութեան Ինստիտուտի Տնօրէն Աշոտ Մելքոնեանի կողմէ եւ այլ վաւերագրական յօդուածներ պատմաբաններու եւ նախիջեւանագէտներու կողմէ, ինչպէս՝ Արգամ Այվազեան, Յովհաննէս Ալեքսանեան, Թովմաս Պօղոսեան եւ Նախիջեւանցի Լուսիկ Ագուլեցի: Գիրքին ծաւալուն մասը կ’ընդգրկէր Հայերէնով եւ Անգլերէնով գրուած պատմական եւ աշխարհագրական տեղեկութիւններ Նախիջեւանի եւ իր գաւառներու, հայկական ճարտարապետական կոթողներու, խաչքարերու, որմնանկարչական արուեստի մասին եւ անոնց բազմաթիւ գունաւոր եւ սեւ ճերմակ նկարները, որոնք աւա՜ղ այսօր գիրքերու մէջ մնացած են միայն: Տեղ գտած էին նաեւ Նախիջեւանցի ականաւոր դէմքերու կենսագրութիւնները եւ հովանաւորներու անունները: