Տատիկի Խոհանոց․ ՍՈՒՐԲ  ԾՆՆԴԵԱՆ ԱՒԱՆԴԱԿԱՆ ՍԵՂԱՆԸ


Սուրբ Ծննդեան աւանդական ճաշեր

Քրիստոս ծնաւ եւ յայտնեցաւ,
Ձեզի, մեզի մե՜ծ աւետիս
․․․․․
Օրհնեալ է յայտնութիւնը Քրիստոսի։

            Հայկական եկեղեցական տօնացոյցը (հետեւաբար տարին) կը սկսի Յիսուսի հրաշափառ Ծննդեան եւ Սուրբ Մկրտութեան տօներով․ այլ անուններով՝ Փոքր Զատիկ, Աստուածայայտնութեան օր, Ջրօրհնէք։ Հայկական տոմարին մէջ այդ օրը կը յիշատակուի նաեւ այլ նշանաւոր իրադարձութեամբ․ դեռեւս 303 թուականին, Յունուար 6-ին, Արածանի գետի ափին, Գրիգոր Լուսաւորիչ մկրտեց Տրդատ թագաւորն ու արքունականները։ Ուրեմն՝ որպէս մեծ տօն, բնականաբար նախորդող օրերուն պահք պիտի պահուի եւ Ծննդեան նախօրէին պիտի լուծարուի պահեցողութիւնը։

            Աւանդական սովորութեանց համաձայն, Խթման գիշերը՝ ճրագալոյցի Պատարագէն յետոյ, հաւատացեալներն իրենց հետ՝ վառուող մոմեր կը տանին տուն, վառելու տօնական սեղանի մոմը, այդպիսով Քրիստոսի Լոյսով լուսաւորելու օճախը․ դպրաց դասը կ՛այցելէ հաւատացեալներու տուները՝ աւետելու Տիրոջ ծնունդը՝ երգելով «Խորհուրդ մեծ» շարականը։ Յաջորդ օրը՝ Պատարագին կը կատարուի Յիսուսի Մկրտութեան ծէսը, որու օրհնուած ջուրով կը հաղորդուին հաւատացեալները։ Այնուհետեւ Մեռելոց է, այցելութիւն գերեզմանատուներ եւ հոգեհանգստեան արարողութիւններ։ Յաջորդող օրերուն քահանան կը շրջի տուներով եւ տնօրհնէքի կարգ կը կատարէ։

            Տօնական սեղանի գլխաւոր ուտեստներն են ձուկը (պահքէն յետոյ ընդունուած է ձուկ ճաշակել), բրինձով փիլաւը (բրինձը, որպէս հազուագիւտ մթերք, ամենէն նուիրական օրուայ համար պիտի պահուէր), որևէ բանջարատեսակ (ի յիշողութիւն այն հաւատալիքի, որ Աստուածածինը մանուկ Յիսուսին պարուրած է բանջարի խանձարուրով․ յաճախ ապուրը կը կոչուի մարիամա ճաշ կամ մարիամապուր), կաթնահունցը (պահքէն յետոյ կաթով պիտի հունցուէր (շաղել) հացը), Մկրտութեան պատարագէն յետոյ նաեւ կոլոլակով մածնապուր, եւայլն․․․։

 

1․- ՀԱՒՈՎ, ՍԻՍԵՌՈՎ ՓԻԼԱՒ

Խաշել հաւը, մաշկն ու ոսկորները մաքրել, արգանակով եփել բրինձով փիլաւ, եռալու ժամանակ խառնելով խաշած սիսեռ եւ հաւի միսը։

 

 

2․- ՉԱՄԻՉՈՎ, ԱՐԻՇՏԱՅՈՎ ՓԻԼԱՒ

Բրինձը թեթեւակի խաշել աղաջուրի մէջ, խառնել արիշտան (տնական մակարոնը) եւ չամիչը, եփ մը բերել, ապա պարպել փլաւքամիչի վրայ եւ պաղ ջուրով ողողել։ Կաթսայի մէջ լաւաշ փռել, լեցնել բրինձը, վրան իւղ դնել, ծածկել կափարիչը սրբիչով եւ թրմել փիլաւը մեղմ կրակով 40 – 60 վայրկեան։

 

3․- ՉՐԵՐՈՎ ՔԱՂՑՐ ՓԻԼԱՒ

Բրինձը թեթեւակի խաշել աղաջուրի մէջ, ապա պարպել փլաւքամիչի վրայ եւ պաղ ջուրով ողողել։ Կաթսայի մէջ լաւաշ փռել, լեցնել բրինձը, վրան իւղ դնել, ծածկել կափարիչը սրբիչով եւ թրմել փիլաւը մարմանդ կրակով 40 – 60 վայրկեան։ Մինչ այդ իւղով շոգեխաշել չամիչը, մանրուած չիրերն ու ընկուզեղէնը, քիչ մը ջուր լեցնել եւ եփել, մինչեւ ջուրը ներծծուի։

 

4․- ՁՈՒԿ

            Համեմել ձուկը աղ, պղպեղ, ծիթրոն ցանելով ներսն ու դուրսը․ եփել փուռին մէջ՝ առանց ջուրի, ըստ ցանկութեան կտոր մը կարագ դնելով․ ինքնիր ջուրը դուրս կու տայ եւ այդպէս կ՛եփի։ 

 

5․- ՁՈՒԿԸ՝ ԼԱՒԱՇՈՎ

            Համեմել ձուկը, ձէթոտել, փորին մէջ դնել մանրուած լիմոն եւ սխտոր եւ ձգել քանի մը ժամ։ Եփելէն առաջ, հանել սխտորն ու լիմոնը, զայն փաթթել լաւաշով եւ եփել փուռին մէջ միջին ջերմաստիճանով, մինչեւ որ լաւաշը չորնայ ու կարմրի:

 

6․- ՁՈՒԿԸ՝ ԳԻՆԻՈՎ

            Ձուկը կտրտել, շարել կաթսայի մէջ, ցանել աղ, պղպեղ, ծիթրոն, կասիա, պահար․ խառնել թարմ գինձ, սոխ եւ սխտոր․ վրան լեցնել գինի եւ եփել։

 

7․- ԲԱՆՋԱՐԱՊՈՒՐ

            Մանրել սոխ, սխտոր, բանջար․ խաշել աղ եւ համեմունք աւելցնելով․ քիչ մը բրինձ կամ խոշոր կորկոտ խառնել եփելու ընթացքին։

 

 

8․- ԲԱՆՋԱՐՈՎ ՃԱՇԵՐ

            Խաշել բանջարը, ջուրը քամել․ տապկել իւղով կամ սոխառածով․ մատուցել վրան մածուն – սխտոր լեցնելով, կամ հաւկիթ խառնելով ձուածեղ ընել, կամ ալ եռացած մածուն լեցնելով թանձր ապուրի վերածել։

 

 

9․- ՏԱՊԱԿԱԾ ԲԱՆՋԱՐ՝ ԷՃՃԻԿ ԵՒ ՄԱԾՈՒՆ՝ ՃԱՃԸԽ

            Խաշել և ջրքամել սպանախը․ կէսը խառնել մածուն սխտորին։ Մնացեալ սպանախին խառնել մանրուած սոխ, ազատքեղ, համեմունք, հաւկիթ եւ ալիւր: Տապկել տաք ձէթին մէջ կլոր – կլոր, կամ ալ խառնուրդը լեցնել չկպչող տապակին մէջ, գոցել կափարիչը, եփել երկու կողմն ալ։ Մատուցել մածունի հետ միասին։

 

10․- ՈՍՊՆԱԹԱՆ

            Հարել մածունը 1 դգալ ալիւրի հետ եւ եռացնել: Խառնել նախապէս խաշած ոսպը, քիչ մը արիշտա, ջուր, սոխառած, չոր դաղձ եւ անանուխ։

 

 

11․- ՔԵԼԵԿՅՈՇ

            Խաշել ոսպը։ Հարել մածունը 1 դգալ ալիւրի հետ եւ եռացնել: Իւղով շոգեխաշել մանրուած սոխը, խառնել դաղձ, ուրց, անանուխ, ծիթրոն։ Իւրաքանչիւրը իր ամանին մէջ կը լեցնէ չոր լաւաշ, ոսպ, մածուն ու սոխառած։ Ոմանք նաեւ եփած ու տապկուած միս կը խառնեն սոխառածին։

 

12․- ԿԼՈՒՐՈՎ ՄԱԾՆԱՊՈՒՐ

Նոյն յարաբերակցութեամբ ծեծած միսն ու մանր կորկոտը շաղել, վերածել ընկոյզի մեծութեամբ կլորներու, լեցնել նախապէս եփած աղացած միսով, փակել եւ լիմոնի ձեւ տալ։ Պատրաստել բրինձով մածնապուր, մէջը խաշել կոլոլակները, ցանել փոշի անանուխ։

 

13․- ԿԱԹՆԱՀՈՒՆՑ

       0․5 գաւաթ գաղջ կաթի մէջ լուծել 1 ապուրի դգալ թթխմոր․ խառնել կէսական գաւաթ իւղ,  շաքար, 3 հաւկիթ, 3 – 3․5 գաւաթ ալիւր․ ըստ ցանկության օգտագործել բուրավետ համեմունքներ` հիլ, կասիա, մեխակ, մահլեբ, անիսոն․ շաղել, ձգել հանգչի քանի մը ժամ։ Խառնել ընկոյզ եւ չամիչ․ պատրաստել հիւսկ, վրան հաւկիթ քսել, ցանել շուշմայ եւ թխել։

 

14․- ԲԽԲԽԻԿ

      1 գաւաթ գաղջ ջուրի մէջ լուծել 2 թէյի դգալ թթխմոր․ խառնել 1 գաւաթ մածուն, 0․5 գաւաթ ձէթ, 2․5 գաւաթ ալիւր, աղ․ շաղել թոյլ խմոր եւ ձգել հանգչի։ Պատրաստել շաքարաջուր ըստ նախասիրութեան (1 շաքար + 1 ջուր կամ 1 շաքար + 0․5 ջուր)։ Առատ ու տաք ձէթի մէջ տապկել խմորի փոքր գնդիկները, տաք – տաք ընկղմել պաղ շաքարաջուրին մէջ, յետոյ փլաւքամիչի մէջ շարել։

 

15․- ԿԱԹՈՎ ԲՈԿԵՂ

      Խառնել կէսական գաւաթ իւղ, ձէթ, շաքար եւ կաթ․ աւելցնել 2 հաւկիթ, 3 թէյի դգալ Baking powder, մահլէպ, սեւագնդիկ, աղ, բաւարար ալիւր, որպէսզի փափուկ խմոր ստացուի։ Ծածկել, ձգել 2 ժամ, յետոյ վերածել օղակներու, վրան հաւկիթ քսել եւ թխել։

 

16․- ՂՈՒՐԱՊԻԱ

      1 գաւաթ փոշի շաքարն ու 2․5 գաւաթ ալիւրը խառնել, քիչ – քիչ աւելցնել 1 գաւաթ հալած կարագ, նախ պատառաքաղով տրորել, յետոյ մատներով շաղել․ ձեւաւորել ըստ ճաշակի եւ թխել մեղմ ջերմաստիճանով։

 

17 ․- ՊԱՆԻՐՈՎ ՀԱԼՎԱ

      1 գաւաթ շաքար եւ 0․5 գաւաթ ջուր եռացնել, ձգել պաղի։ 2 ապուրի դգալ իւղ հալեցնել, խառնել 1 գաւաթ ալիւր, խարկել։ Լեցնել 200 կրամ անալի քերած պանիր, անընդհատ խառնել․ քիչ – քիչ լեցնել շաքարաջուրը, եռացնել խառնելով, որպէսզի համասեռ դառնայ։ Գաղջ վիճակին ձեւաւորել, ցանել կասիա եւ զարդարել չամիչով, ապա շաքարաջուրը։