Տասնհինգ Օ՞ր

Լո­ռի Պէր­պէ­րեան

Յստա­կօ­րէն կը յի­շեմ այն օ­րը, երբ քսա­նեօ­թը ա­շա­կերտ­նե­րով ու­ղե­ւո­րո­ւե­ցանք դէ­պի այն հո­ղը, որ մեզ խոր­քով ա­մե­նէն լա­ւը կը ճանչ­նայ՝ կեան­քի ուղ­ղու­թեան հա­մար ա­նոր խոր­հուր­դը ստա­նա­լու:

Մե­ծա­մաս­նու­թիւնս ա­նոր հան­դի­պած էինք տա­րի­նե՜ր­ ա­ռաջ, այն­քան ա­ռաջ, որ չէինք գի­տեր ինչ ակն­կա­լենք: Սա­կայն այս յա­տուկ ճամ­բոր­դու­թեան ա­ռա­ջաց­նող անզս­պե­լի խան­դա­վա­ռու­թիւ­նը ո­րե­ւէ դա­սա­րա­նա­յին այլ պտոյ­տի տրա­մադ­րու­թեան հետ չէր բաղ­դա­տո­ւեր․․․

Կ­՛անց­նէինք Atlantic ով­կիա­նո­սին վրա­յէն` մեր մտա­ծում­նե­րը յա­ռած այն հո­ղին, որ մեր ժո­ղո­վուր­դը «հայ­րե­նի» կը կո­չէ, այն հո­ղին, որ մե­զի ազ­գա­նուն տո­ւած է, այն հո­ղին, ո­րուն ան­տե­սա­նե­լի խոր­քե­րը այն­քան ան­շարժ ար­մատ­ներ նե­տած ենք, որ զա­նոնք ար­մա­տա­խիլ ը­նե­լը ի­րա­պէս ան­կա­րե­լի է: Կ­՛եր­թա­յինք դէ­պի այն հո­ղը, որ մեր աչ­քե­րը բա­նա­լէն ի վեր իսկ կը հա­մա­րենք մեր հայ­րե­նի­քը, թէեւ ա­նի­կա ծննդա­վայրն էր միայն մեր հոգ­ւոյն:

Եր­կա՜ր ­ճամ­բոր­դու­թեան ըն­թաց­քին ան­համ­բեր կը հե­տե­ւէիք տե­սա­հո­լո­վա­կով ներ­կա­յա­ցո­ւող օ­դա­նա­ւին թռիչ­քու­ղիին, որ կա­մա՜ց-­կա­մա՜ց ­կը մօ­տե­նար հսկա­յա­կան ձիւ­նա­ծածկ գա­գա­թին, որ ան­կաս­կած օ­դա­չո­ւին ա­ռաջ­նոր­դող փա­րոսն էր դէ­պի հա­յոց եր­կի­րը:

Մայր Հա­յաս­տա­նի մէջ ան­ցու­ցած ամ­բողջ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին, աչ­քե­րուս առ­ջեւ կը մարմ­նա­նա­յին բո­լոր դէպ­քերն ու հե­րոս­նե­րը, ո­րոնց մա­սին հա­զա­րա­ւոր պատ­մու­թիւն­ներ ու հե­քիաթ­ներ լսած էի ման­կու­թե­նէս ի վեր:

Օ­րէ օր, մայր Հա­յաս­տա­նը մեզ կը սնու­ցա­նէր այն­պի­սի ներշն­չու­մով ու սի­րով, յու­սա­լով որ ոե­ւէ մէ­կը նոյ­նիսկ չմտա­ծէր վե­րա­դառ­նա­լու մա­սին, այն­քա­նովª որ  մեզ­մէ մի քա­նին սկսան լրջօ­րէն մտա­ծել հայ­րե­նիք մնա­լու կա­րե­լիու­թեան մա­սին:

Հե­տաքրք­րա­կան էր տես­նել՝ սփիւռ­քի հայ քսա­նեօ­թը զա­ւակ­ներ հայ­րե­նիք այ­ցե­լու­թեան ե­կած ու ա­նոր հա­րուստ մշա­կոյ­թով հիա­ցած` նոր կը հասկ­նան, որ ի­րենց բո­լոր տե­սա­ծը իս­կա­պէս ի­րենց ինք­նու­թեան մաս կը կազ­մէ:

Ա­ռա­ջին ան­գամ, որ Ար­ցա­խեան հո­ղի վրայ ոտքս դրի, ար­դէն իսկ Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դին ար­ժա­նի հայ­րե­նա­սի­րու­թեամբ կը յոր­դէր հո­գիս` քա­ջե­րու հո­ղէն ար­տա­ցո­լող ան­սահ­ման ան­վա­խու­թեան ճա­ռա­գայթ­նե­րէն: Այդ դիւ­ցազ­նա­կան հո­ղին վրայ մեր քա­նի մը օ­րե­րը ան­ցու­ցինք ա­մե­նայն հպար­տու­թեամբ` եր­բեմն ա­կան­ջէ-ա­կանջ տա­րա­ծո­ւող ժպի­տով, սա­կայն մեծ մա­սամբ մեր այ­տե­րէն վար հո­սող ար­ցունք­նե­րու ե­ռան­դուն հե­ղե­ղով․ հո­սանք ոչ տխրու­թեան, այլ՝ ցա­ւի: Սիրտ ծա­կող վիշ­տի ար­ցունք­նե­րը ի­րենց ու­նե­ցած բո­լոր ու­ժով ըն­թացք ա­ռին մա­նա­ւանդ, երբ սրբա­զան հո­ղին վրայ հան­դի­պե­ցանք հայ­րե­նա­զոհ Բե­կոր Ա­շո­տի նո­ւի­րո­ւած յու­շար­ձա­նին, Շու­շիի ներ­կայ զօ­րա­նո­ցի մեր ինք­նա­զոհ քա­ջե­րուն ու մեր օ­թե­ւա­նի սե­նեա­կի պա­տու­հա­նէն ե­րեւ­ցող Ստեփանակերտի պաշտ­պան` մշտա­փայլ սպի­տակ խա­չին:

Այդ ժա­մե­րուն զգա­ցած կսկիծս կրնամ բա­ցատ­րել միայն իմ զար­մի­կիս բուռն բար­կու­թեան օ­րի­նա­կով. երբ եօթ տա­րի­ներ ա­ռա­ջո­ւան մեր ըն­տա­նե­կան հա­յաս­տա­նագ­նա­ցու­թեան պտոյ­տին ա­ւար­տին` իս­կա­պէս նե­ղա­ցած, ան­վերջ կը հարց­նէր. «Ին­չո՞ւ պէտք է Լի­բա­նան վե­րա­դառ­նանք, հա­զիւ սկսայ հասկ­նալ ի­րենց խօ­սած լե­զուն»: Նոյն­պէս, հա­զիւ սկսած էի հասկ­նալ, որ սիրտս իր պատ­մա­կան տան կը պատ­կա­նի, որ հո­գիս այդ ա­զատ ու ան­կախ եր­կին­քին մէջ թռիչք կ­՛առ­նէ, եւ ես` հայ­կա­կան հո­ղի վրայ ամ­բողջ էու­թեամբս ու­րախ կը զգամ:

Տասն­հինգ ա­մեայ աչ­քերս, միայն տասն­հինգ օ­րո­ւան մէջ, ա­սոնք քա­ղե­ցին իմ հրա­շա­լի երկ­րէս: Բայց, այս նոր յայտ­նու­թիւն­նե­րը սրտիս մէջ նոր սերմ մը ցա­նե­ցին, ո­րոնք մայր հո­ղէն յու­շերս ու նոր լու­րե­րը կը ջրեն: Այս հա­տի­կը կ­՛ըն­ձիւ­ղի ու եր­թա­լով կ­՛ա­ճի ու ա­տե­նը մէյ մը կը հաս­նի իմ մտքիս ու ըմ­բոս­տա­բար կը սթա­փեց­նէ զայն եւ կը հարց­նէ․ «Բայց, ին­չո՞ւ ­տասն­հինգ տա­րի չէր»: