Երազում Տեսած Հայաստանս

Հրանդ Մարգարեան

ՀՅԴ բիւրոյի ներկայացուցիչ

Ես համոզուած եմ, որ մի օր մենք տեսնելու ենք մեր երազած Հայաստանը եւ դա շատ ուշ չի լինելու:

Բայց ստացուեց այնպէս, որ ես այն աւելի վաղ տեսայ: Տեսայ իմ երազած Հայաստանը երազում: Յուսով եմ դէմ չէք լինի, եթէ պատմեմ, թէ ինչպիսին էր այն:

Թուականը կարեւոր չէ` գուցէ միւս տարի է, գուցէ տասնամեակ անց: Երեւանի օդակայանում եմ, չգիտեմ` որտեղից եմ վերադառնում, չգիտեմ` ինչու էի գնացել, չգիտեմ` որքան ժամանակ չեմ եղել հայրենիքում, բայց հասկանում եմ, որ յայտնուել եմ բոլորովին այլ իրականութիւնում: Առաջին տպաւորութիւնս պայծառ մթնոլորտն է, իսկ առաջին բանը, որ գրաւում է ուշադրութիւնս` ուրախ մարդիկ են:
Նրանց դէմքին ժպիտ կայ, պայծառութիւն, նրանք կանգնած են ձիգ ու հպարտ, քայլում են վստահ:

Ինչու՞ է այսպէս` հարցնում եմ ինձ, ու՞ր են նախկին մռայլութիւնը, գորշութիւնն ու անվստահութիւնը, ի՞նչ է փոխուել:
Հասկանալու համար իրավիճակը տարբեր մարդկանց հետ զրոյցի եմ բռնւում:

Առաջինը, ում հանդիպում եմ, մի ծանօթ լրագրող է, ով առաջ քաղաքական թեմաներ էր արծարծում: Սովոր էի տեսնել նրան խոժոռ դէմքով, տհաճ բաների մասին հարցեր տալիս: Հիմա ուրախ է, աչքերը փայլում են, մօտենում է ու ողջունում:

Ին՞չ կայ, չկայ` հարցնում եմ:

Ասում է, որ նիւթ է պատրաստում միլիոներորդ սփիւռքահայի մասին, ով գալիս է հաստատուելու հայրենիքում:

Իսկապէ՞ս` զարմանում եմ, բայց չէ՞ որ դու քաղաքական սկանդալներ էիր լուսաբանում:

Չկան այլեւս սկանդալներ` ասում է, անցել են հին ժամանակները: Քաղաքական ուժերը համերաշխ են ինչպէս երբեք: Երկրի ներկայ ու նախկին ղեկավարները, ազդեցիկ կուսակցութիւնների պատասխանատունները պարբերաբար հաւաքւում են, կարեւոր հարցեր քննարկում, միասնաբար փնտռում ու գտնում լուծումներ: Այլեւս չկան նախկին հակադիր ճամբարները` սեւի ու սպիտակի, թալանչիների ու ազնիւների, հնի ու նորի: Մի խօսքով ազգի ներսում թշնամիներ չկան: Թէպէտ կան ճաշակների, մօտեցումների ու մտածողութեան տարբերութիւններ, սակայն առճակատումներ չկան, միմեանց դէմ անմաքուր պայքար չկայ: Հետեւաբար եւ սկանդալներ չկան:

Դեռ զրոյցս լրագրողի հետ չաւարտուած, օդակայանի ժամանման սրահում տեսնում եմ մէկ այլ ծանօթի` մրգավաճառ Պետրոսին, ով ժամանակին սեղանիկ ունէր մեր տան հարեւանութեամբ:
Ի՞նչ ես անում այստեղ` հարցնում եմ:

Ծովափից եմ վերադառնում` ասում է, ընտանիքիս հետ գնացել էի հանգստանալու:

Մնում եմ ապշած. մրգավաճառ Պետրոսը, ով մի կերպ էր օրուայ հացի փող վաստակում, ինչպէ՞ս կարող է ընտանիքի հետ գնալ արտասահման` հանգստանալու:

Փառք Աստծոյ, հիմա լաւ են գործերս` ասում է: Սեղանիկն այլեւս չկայ, փոխարէնը մի փոքր խանութ ունեմ, որը կայուն եկամուտ է ապահովում: Առաջ վարկերի պայմաններն այնպիսին էին, որ թւում էր թէ վարկ են տրամադրում ոչ թէ բիզնեսին նպաստելու, այլ գործը չսկսած կործանուելու համար: Այժմ տոկոսները տրամաբանական են, ցածր, եւ մենք էլ օգտուեցինք այդ առիթից: Բացի այդ, հիմա մեծ սուպերմարկետները տեղափոխուել են քաղաքի ծայրամասեր, այլեւս կիրակի օրերն ու շուրջօրեայ չեն աշխատում, եւ մեզ նման փոքր խանութների համար աշխատանքի դաշտ է բացուել:

Այնուհետեւ Պետրոսը սկսում է խօսել երկրում իրականացուող նոր տնտեսական ծրագրերի, ուղղութիւնների մասին: Ըստ նրա փոխուել է տնտեսական քաղաքականութիւնը, օրինակ հարկային քաղաքականութեան հիմքում այժմ դրուած է «շատից շատ, քչից քիչէ սկզբունքը, այսինքն մեծ եկամուտ ունեցողը պէտք է վճարի յարաբերականօրէն աւելի շատ հարկ, քան փոքր եկամուտ ունեցողը:

Պետրոսի պատմածից հասկանում եմ, որ մենք այլեւս ունենք իրական սոցիալական պետութիւն: Պետութիւն, ուր չկան աղքատներ, ուր իւրաքանչիւրն ունի աշխատելու, արարելու, ստեղծագործելու եւ արժանապատիւ ապրելու համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները: Պետութիւն, որի հիմքը սոցիալական արդարութիւնն է, որն էլ իր հերթին երաշխաւորում է հասարակութեան համերաշխութիւնը: Պետութիւն, ուր խոհեմութեամբ, համապատասխան օրէնքներով, կարգ ու կանոնով ու իւրաքանչիւր քաղաքացու համար կեանքի նորմալ պայմաններ ստեղծելով` գրեթէ վերացուել են կոռուպցիան ծնող պատճառները:

Հրաժեշտ եմ տալիս նախկին մրգավաճառ հարեւանիս, դուրս գալիս օդակայանի շէնքից ու նստում առաջին պատահած տաքսին: Այն նոր է, մաքուր, վարորդը կոկիկ տեսք ունի, անգամ փողկապ է կրում: Նա ճանապարհ է ընկնում` չհարցնելով թէ ուր եմ գնում: Ասում եմ` ինչու՞ չես հարցնում ուր եմ գնում: Պատասխանում է` գիտեմ, էջմիածին ես գնում: Ճիշտ էր էջմիածին էի ուզում գնալ:

Նոյնիսկ երազում տաքսու վարորդները շատախօս են լինում եւ բաւականաչափ տեղեկացուած: Բացառութիւն չէր եւ այս մէկը: Չսպասելով իմ հարցերին` պատմում է, որ հիմա ժողովուրդը շատ աւելի յաճախ է եկեղեցի գնում, մասնաւորապէս Էջմիածին, հայոց հոգեւոր կենտրոն:

Խելացի բաներ է ասում տաքսու վարորդը. ասում է, որ մեր ժողովուրդը ամուր կապերով կապուած է հայկական եկեղեցու հետ, ոչ միայն որովհետեւ հաւատացեալ է, այլ որովհետեւ հենց եկեղեցին է հայկական: Ախր հայկական եկեղեցին ազգային կազմակերպուածութիւն է եղել, երբ պետութիւն չենք ունեցել, այն մեր հոգեւոր անվտանգութեան խարիսխն է եղել, ազգային մշակոյթի պահապանը, մեծ է եղել նրա դերակատարութիւնը եւ այսօր էլ շարունակում է մեծ լինել նաեւ ազգային անվտանգութեան առումով: Բարեբախտաբար նուազագոյնի են հասել օտար ֆինանսաւորմամբ ու ղեկավարութեամբ ինքնակոչ եկեղեցիները:

Մի հարսանեկան աւտոշարասիւն է անցնում մեր կողքով, եւ տաքսու վարորդը ոգեւորութեամբ պատմում է, որ առաւելագոյնի են հասել եկեղեցական ամուսնութիւնները, սոցիալական վիճակի բարելաւման շնորհիւ կտրուկ նուազել են ամուսնալուծութիւնները, երիտասարդութիւնը աւելի համարձակ է դարձել նոր ընտանիքներ կազմելու հարցում: Իւրաքանչիւր երիտասարդ, ով աւարտում է զինուորական ծառայութիւնը պետական անմիջական հոգածութեամբ լուծում է իր աշխատանքի եւ բնակարան ունենալու խնդիրը եւ հաստատուն արմատ գցում սեփական հայրենիքում: Ի միջի այլոց, միշտ խօսքը տարբեր սեռերի ներկայացուցիչներից կազմուած ընտանիքների մասին է` յատուկ շեշտում է տաքսու վարորդը եւ աւելացնում` չնայած բոլորն էլ ազատ են եւ ոչ ոք իր հաւատամքի ու հակումների համար խտրականութեան ու հալածանքի չի ենթարկւում:

Մոմ եմ վառում եկեղեցում ու տաքսու վարորդին խնդրում ինձ Էջմիածնից Երեւան տանել մի քիչ երկար ճանապարհով: Աջուահեակ ոսկեգոյն արտեր են` մշակուած ու արեւաշող, խաղողի ու ծիրանի այգիներ` խնամուած ու բերրի: Խնդրում եմ կանգ առնել մի տեղ ու զրոյցի եմ բռնւում մի գիւղացու հետ: Չկայ այլեւս անմշակ մէկ քառակուսի անգամ` ասում է գիւղացին: Այն պահից, երբ պետութիւնը հասկացաւ գիւղացու խնդիրները, սկսեց խանգարելու փոխարէն օգնել նրան` անմիջապէս զարգացան հողագործութիւնը, պտղաբուծութիւնն ու անասնապահութիւնը:

Նայում եմ գիւղացու աչքերին ու հասկանում, որ նա իրեն տէր է զգում, իր հողի ու երկրի տէրը, որ նա պատրաստ է արարել յանուն իր երկրի եւ իր բահով պահել իր երկիրը:

Երբ հասնում եմ արդէն Երեւան, որոշում եմ մի քիչ քայլել փողոցներում: Լուսաւոր ու պայծառ է մայրաքաղաքը: Բայց լոյսն արհեստական չէ ու պայծառութիւնն էլ` կեղծ: Ամէն ինչ պարզ է, բայց` ճաշակով, չկայ աւելորդ ճոխութիւն, բայց կայ նկարագիր: Ու մարդիկ ժպտում են իրար: Այդպէս ժպտալով ինձ է մօտենում մի հին ծանօթ` նախկին ազատամարտիկ, այժմ հայկական բանակի սպայ:
Յիշու՞մ ես` ասում է, մի ժամանակ կային գեներալներ ու օլիգարխներ, որոնք իրենց ջիփերի շարասիւնով շրջում էին այստեղ` ահ ու սարսափ տարածում շուրջ բոլորը: Ու դրանից ելնելով շրջանառութեան մէջ դրուեց մի բամբասանք, թէ իւրաքանչիւր բանակի սպայ պոտենցիալ գող է, թալանչի ու յանցագործ: Սկսեցին ստուգումներ անել, ենթադրեալ ու իրական մի քանի պարագանների մասին բարձրաձայնել, մի խօսքով փորձում էին մինչեւ վերջ վարկաբեկել հայ սպային, հայ սպայով հայկական բանակին ու մեր դիմադրողականութիւնը: Բարեբախտաբար վերջ դրուեց դրան: Որովհետեւ ի սկզբանէ հասկանալի էր, որ մի քանի սրիկայի պատճառով չի կարելի պախարակել բոլորին: Ու այլեւս չկան այդ սրիկաներն ու իրենց շարասիւնները, փոխարէնը, հայ սպան արժանի յարգանք է վայելում հասարկութեան մէջ, բոլորի հպարտութեան առարկան է: Հասարակութեան մէջ վերացած է փողի պաշտամունքը, քաղքենիութիւնը, օտարամոլութիւնը: Հիմա մարդիկ այլեւս երջանկութիւնն ու յաջողութիւնը չեն տեսնում շատ փող ունենալու մէջ:

Սպան ոգեւորուած պատմում է, որ այլեւս անթերի է մեր բանակը, հզօր ինչպէս միշտ, բայց այլեւս անթերի: Ու չնայած, թուի, քանակի խնդիր ենք ունեցել միշտ, բայց արդէն ձեւաւորուած է համաժողովրդական բանակը, բոլոր այն քաղաքացիները, որոնք զէնք բռնելու ընդունակ են, իրենց ընթացիկ կեանքին, աշխատանքին զուգահեռ, ժամանակ առ ժամանակ վերապատրաստւում են եւ կազմակերպուած են, որ եթէ անհրաժեշտութիւն լինի կարողանան պահեստային զօրամիաւորումների դերակատարութիւն ստանձնել:

Ու ես նայում եմ սպայի բոցկալտացող աչքերին ու հասկանում, որ նա իրեն տէր է զգում իր երկրին ու պատրաստ է իր զէնքով պահել իր երկիրը:

Հրաժեշտ եմ տալիս սպային, քայլում առաջ ու հանդիպում մէկ այլ ծանօթի: Հրաշալի մի բանաստեղծի, ով ժամանակին ստիպուած էր այստեղից-այնտեղից փող ճարել իր գրքերն հրատարակելու համար:
փոխուել են ժամանակները, սիրելի բարեկամ` ասում է բանաստեղծը: Հիմա գրողն ընթերցող ունի, երաժիշտը` ունկընդիր, դերասանը` հանդիսատես: Հիմա գրողը գիրք է գրում եւ ստիպուած չէ օրուայ հացը հոգալու համար այլ աշխատանք փնտրել, հիմա նկարչի աշխատավայրն իր արուեստանոցն է, հիմա ժողովուրդն այլեւ անճաշակ երաժշտութիւն չի լսում, ցածրարժէք շոուներ ու սերիալներ չի դիտում:
ես նայում եմ բանաստեղծի խորունկ աչքերին ու հասկանում, որ նա իրեն տէր է զգում իր երկրին ու պատրաստ է իր գրչով պահել իր երկիրը:

Ինձ ընդառաջ է գալիս արցախցի մի հին բարեկամ: Ինչի՞ մասին պիտի խօսենք նրա հետ, եթէ ոչ Արցախի:

Արցախում այժմ բնակչութիւնը մի քանի անգամ աւելացել է` ասում է: Նախկինում մեկնածները համախմբուած վերադառնում են, Հիւսիսային Կովկասից հայերը տեղափոխուել են Արցախ, համահայկական ճիգ ու ջանքով բոլորի համար ստեղծուել են ապրելու ու արարելու նախանձելի պայմաններ:

Վաղուց արդէն կնքուել է Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան միջեւ ռազմական, ռազմավարական դաշինք: Վերացած են երբեմնի տեղայնական, արհեստականօրէն արծարծուած ասեկոսեները․ Արցախի հարցը հայ ժողովրդի, Հայաստանի Հանրապետութեան հարցն է ու վերջ:

Արցախի հարցում բան չունենք զիջելու, միտք չունենք զիջելու, աւելի ճիշտ` մենք ընդհանրապէս խօսակից չենք, չենք քննարկում որեւէ մէկի հետ Արցախի սահմանների հարցը, քանի դեռ դիմացինը չի ճանաչել Արցախի անկախութեան եւ հայկական պատկանելութեան փաստը:

Արցախը Հայաստանի Հանրապետութեան առանցքային օրակարգն է, ուրիշների հետ յարաբերութիւններ, առանձին միջազգային թէ տարածաշրջանային հարցերում կողմնորոշումներ, նորանոր բարեկամութիւններ հաստատւում են` հիմք ունենալով Արցախի, իմա Հայաստանի անվտանգութեան յոյժ կարեւոր հարցերը:

Արցախի յաղթանակը մեր սերնդի Յաղթանակն է, այն ապահով հարթակ է նորանոր յաղթանակների համար: Արցախը մեր կեանքի հարցն է, ոչ մի վարանում, ոչ մի տատանում, ոչ մի նահանջ այսօրուայ յաղթանակած Արցախի իրողութիւնից ոչ մէկի թոյլատրուած չէ:

Ահա այսպէս խօսեց արցախցի բարեկամս:

Յետոյ հանդիպեցի դաշնակցական ընկերոջս: Ոն՞ց ես` հացրի, մերոնք ո՞նց են:

Շատ բան է փոխուել, ընկեր` պատասխանեց: Յիշու՞մ ես, այն ժամանակ հայկական եկեղեցու, հայկական բանակի, ընտանեկան արժէքների, ազգային արժեհամակարգի, միաժամանակ Դաշնակցութեան դէմ պայքար էր սանձազերծուել: Հիմա պայքարողները չկան, բայց մենք կանք` աւելի հզօր, քան երբեւէ եղել ենք:

Ուրախութիւնից արթնացայ քնից, եւ յայտնուեցի մեր իրականութեան մէջ: Ձեզ եմ թողնում եզրակացութիւնները, բայց ես հասկացայ, որ տեսել եմ իրական սիրոյ եւ համերաշխութեան Հայաստանը: Ես հաւատացի, որ այն լինելու է, որ չպէտք է ոչ մի իրականութիւնից յուսախաբ լինել, չպէտք է երբեւէ յուսախաբ լինել:

Մենք ստեղծելու ենք սիրոյ եւ համերաշխութեան մեր երկիրը: Ով հաւատում է իմ երազին, թող մեզ իր գործակիցը համարի եւ գործենք կողք-կողքի, ով ոչ` Աստուած իր հետ, միեւնոյն է, իմ երազի երկիրը նաեւ իրենցն է լինելու:

Մենք ստեղծելու ենք մեր սիրոյ եւ համերաշխութեան նոր Հայաստանը, որտեղ`

– ամուր եւ անսասան է լինելու մեր բանակը,
– ամուր ու անսասան է մնալու մեր եկեղեցին,
– ամուր ու անսասան են մնալու մեր ընտանիքները,
– իշխելու է արդարութիւնը, սոցիալական արդարութիւնը,
– Արցախը միշտ մնալու է հայկական ու անվտանգ,
եւ վերջապէս մեր մէջ թշնամիներ չենք փնտրելու, չենք ունենալու…