7 Նոյեմբոր 1982․ Դպրոցի շէնքի բացումը։
Այիդա Ֆրանգեան
Այս տարի լրանում է ՀՕՄ-ի Ամէնօրեայ Վարժարանի ՙՌուբինա՚ Մանկամսուրի, Պապայեան Մանկապարտէզի, Գոլոլեան Նախակրթարանի եւ Լափոյեան Երկրորդականի 40-ամեակը: Տարուան ընթացքին վարժարանի բոլոր հանդէսները, երգչախումբի եւ նուագախումբի ձեռնարկների բեմերը զարդարուած էին մեծ 40-ով:
Յանկարծ 40 տարին ինձ մտածել տուեց, թէ ինչպէս էր վարժարանը 1982-ին, երբ ես եւ Վարդանը հաստատուեցինք Թորոնթօ եւ ես սկսայ աշխատել վարժարանին մէջ: Այդ օրերին, վարժարանը կոչուում էր ՀՕՄ-ի Ամենօրեայ Վարժարան, Պապայեան Մանկապարտէզ եւ Գոլոլեան Նախակրթարան: Աշակերտները բաժանուած էին Բողբոջ, Կոկոն, Ծաղիկ եւ Առաջինից մինչեւ Չորրորդ դասարանների մէջ:
Մէկ շաբաթ էր, որ հաստատուել էինք Թորոնթօ, երբ Օգոստոս ամսուայ մէջ մի օր մեր բարեկամներից մէկի հետ Հայ Կեդրոն այցելեցինք: Տեղի էր ունենում շինութիւն, որ դպրոցի նոր շէնքը պիտի դառնար:
Հայ Կեդրոնն էլ նոր էր, երեք-չորս տարուայ շինութիւն: Կեդրոնը շրջագայելուց յետոյ, իջանք դպրոցի մասը եւ հանդիպեցինք Պրն. Տնօրէնին, որ դպրոցի վերամուտի նախապատրաստական աշխատանքներն էր ծրագրում: Իր պզտիկ գրասենեակը` այժմու Երիտասարդականի սենեակը, ուր կար մէկ հատ գրասեղան, մեծ տպագրական մեքենայ եւ երկու աթոռ: Ծանօթացանք Պրն Մարգար Շարապխանեանի հետ եւ այսպէս մէկ ժամ խօսեցինք տարբեր նիւթերի, Թեհրանի ազգային մշակութային կեանքի եւ Թորոնթոյի հայ գաղութի պատմութեան մասին: Յաջորդ օրը Պրն. Մարգար հեռաձայնեց ինձ ու հարցրեց, արդեօք կ’ուզե՞մ չորս ամսուայ տեւողութեամբ դպրոցը աշխատել. անմիջապէս ՙայո՚ ասեցի եւ ահաւասիկ 4 ամիսը դարձաւ 37 տարի…:
Յաջորդ օրը գնացի հանդիպելու Կրթական Մարմնի հետ: Ակումբի դրան առաջ հաճելի ժպիտով ակնոցաւոր մէկը մօտեցաւ եւ հարցրեց՝ Ֆրանգեա՞ն, եւ կատակեց հարցնելով` թէ արդեօք ո՞ւր պիտի ապրենք՝ Միսիսոկ՞ա (այդ տարիներին բոլոր պարսկահայերը բնակութիւն էին հաստատել Միսիսոկա): Ես դեռ Միսիսոկան ուր էր չգիտէի, ծիծաղեցի եւ իջայ Կրթական Մարմնի այդ տարուայ կազմի հետ հանդիպումի: Ծանօթացայ Տիկ. Արմենուհի Գոլոլեանին, (վերջը իմացայ, որ դպրոցի բարերարն է) Տիկ. Մատլեն Տայեանի, Տիկ. Ռոզիկ Սարոյեանի, ատենապետը Պրն. Անդրանիկ Արթինեանը, որ ինձ մուտքին այդքան հարազատ ընդունեց եւ անշուշտ ներկայ էր նաեւ Տնօրէն Պրն Մարգարը: Իմացայ, որ Դպրոցը հիմնուել էր 1979-ին. հիմնադրութեան մտայղացումը եղել էր ՀՅԴ ՙՍողոմոն Թէհլիրեան՚ Կոմիտէին ու ՀՕՄ-ի ՙՌուբինա՚ Մասնաճիւղին: Երեք հոգինոց այս առիթով ստեղծըւած նախնական յանձնախումբը (Վահէ Մատեան, Գէորգ Աճէմեան եւ Էլիզ Շարապխանեան) շուտով համալրուած էր մի խումբ հեռատես ազգայինների կողմից` յանձինս Յարութիւն Շիթիլեանի, Անդրանիկ Արթինեանի, Մարգար Շարապխանեանի եւ Տէր եւ Տիկ. Գէորգ եւ Արմէնուհի Գոլոլեանների, որոնք իրենց սրտաբուխ եւ իշխանական նուուիրատուութեամբ իրականութիւն դարձրեցին գաղութի պահաջքից բխած երազը: Այս քայլին իր նիւթական մեծ նպաստն էր բերել Պապայեան հաստատութիւնը, որ հիմնուած էր Տէր եւ Տիկ. Լեւոն եւ Փերուզ Պապայեանների կողմից:
Պաշտօնապէս ընդունուեցի աշխատելու ՀՕՄ-ի Ամէնօրեայ Վարժարանի մէջ` փոխարինելով ուսուցիչներից մէկին, որ չորս ամիս բացակայելու էր դպրոցից:
1982-83 դպրոցական տարեշրջանին վարժարանը ընդամէնը 4 տարեկան էր. Կոկոն դասարանի տարիք ունէր եւ չորս կողմից ուշադրութեան կեդրոնում էր, ի մասնաւորի Դպրոցի շէնքի շինարարութիւնն էր տեղի ունենում: Ծանօթացայ բոլոր այն հոգատար եւ կամաւոր անհատներին, որոնք անվերապահ աշխատում էին գիշեր ու ցերեկ դպրոցը ոտքի պահելու: Դժբախտաբար շատերը այլեւս մեզ հետ չեն, բայց մեծ ներդրում են ունեցել դպրոցի կեանքում:
Պիտի փորձեմ յիշել բոլորին: Խնդրում եմ ներողամիտ գտնուէք, եթէ մէկը մոռանամ գրութեանս մէջ:
Օգոստոսի վերջի շաբաթը ինչպէս միշտ նախապատրաստական աշխատանք էր: Դպրոցի նոր շէնքը դեռ շինութեան տակ էր եւ նոր շէնք անցնելը նախատեսւում էր Յունուար 1983-ին, ուրեմն դպրոցը Հայ Կեդրոնի շէնքի ժողովասենեակներում եւ Յարութիւն Մանուկեան Գրադարանի մէջ էր տեղաւորուած: Ուսուցիչները յարմարուելով պայմաններին փորձում էին աշակերտներին համար դասարանային մթնոլորտ ստեղծել եւ օգտակար լինել` ունենալու հեզասահ վերամուտ: Դպրոցի անձնակազմը կը կազմէին Տնօրէն Մարգար Շարապխանեան եւ 11 հոգանոց Մանկապարտէզի եւ Նախակրթարանի ուսուցչական կազմը. Տիկիններ Զուարթ Համբարձումեան, Յասմիկ Խրլաքեան, Նանիկ Նաճարեան, Սալբի Օթաճեան (որ բացակայ ուսուցչուհին էր) Ռոզին Մինասեան եւ Պրն. Էդիկ Յովսէփեան (մի քանի ամիս վերջ մեզի միացաւ Տիկ. Տիգրանուհի Քէնտիրճեանը): Անգլերէնի ուսուցչուհիններն էին` Ms. Susan Dalton, Ms. Sueallen Silverman, Ms. Sue Scott, Ms. Synthia Fink:
Դպրոցը ունէր սիրայօժար կամաւորների խմբակ, որ արդէն մի քանի տարի էր` ծառայում էին դպրոցին եւ դեռ տարիներ շարունակուեց:
Աշակերտութեան համազգեստ գոգնոցները տարիներով կարում էին ՀՕՄ-ի ընկերուհիներ Տիանա եւ Անի Թագւորեանները:
Դպրոցի բոլոր գրասեղանները, գրատախտակները եւ ցուցատախտակները նորոգում էր Հրայր Մասպանաճեան իր աշխատանքային ժամերից դուրս` գիշերները: Թղթակցութիւնները գրում էր Գրիգոր Հոթոյեանը:
Դպրոցը այդ օրերին ունէր մի քանի լուսանկարիչներ` Պերճ Արապեան, Սարգիս Վարդանեան եւ Գալուստ Պապեան, որոնք սիրայօժար գալիս եւ լուսանկարում էին աշակերտները:
Վարժարանի բոլոր նամակագրութիւնները եւ աշակերտների անուանացանկերը մեքենագրում էր Էլիզ Շարապխանեանը:
Ամէն օր աշակերտների ճաշի հսկողութեան էին գալիս Փառանձեմ Մարտիրոսեանը, Սեդա Մասպանաճեանը, Մարիա Պոյեաճեանը, Մանիկ Խուդավերդեանը, Լոռեթ Խումայեանը եւ Սեդա Թաշճեանը:
1982-83 տարեշրջանի դպրոցի առաջին զանգը հնչեց 7 Սեպտեմբեր 1982-ին: Ներկայ էին ՀՕՄի Ատենապետուհին Շաքէ Ստեփանեանը, Տէր եւ Տիկ. Գէորգ եւ Արմէնուհի Գոլոլեանները, ՀՅԴ Սողոմոն Թէհլիրեան Կոմիտէի Հեթապահ Յարութիւն Շիթիլեանը, կրթական Մարմնի Ատենապետ Անդրանիկ Արթինեանը եւ ծնողներ:
Վարժարանը այդ տարի ունէր թիւով 115 աշակերտներ: Մանկապարտէզը` 50, իսկ նախակրթարանը` 65:
Այդ տարի Կրթական Մարմնից բացի դպրոցը վայելում էր Խնամակալ Մարմին կոչուած յանձնախումբի հովանավորութիւնը` դպրոցի համար նիւթական ապահովելու նպատակով: Այդ յանձնախումբի անդամներն էին` Տէր եւ Տիկ ճորճ եւ Ժանեթ Տայեան, Տէր եւ Տիկ. Մարգարեաններ, Տէր եւ Տիկ. Յակոբ եւ Սեդա Թաշճեաններ եւ Տէր եւ Տիկ, Խաչիկ եւ Այտա Գանձապետեանները:
Այդ օրերուն՝ ուրիշ հսկայական կամաւոր աշխատանք էր նորակառոյց դպրոցի բացման հանդիսութիւնը, որի պատրաստման մասնակցում էին Հայ Կեդրոնի յարկի տակ աշխատողների մի մեծ խումբ տարբեր յանձնախումբերի մէջ, գլխաւորութեամբ` Յարութիւն Շիթիլեանի եւ Զաւէն Սարգսեանի, Զոհրապ Սարգիսեանի, Մատթէոս Տէրտէրեանի, Աբգար Միրաքեան, որոնք շատ մօտից հսկում էին վերջին շինարարական եւ բացման հանդիսութեան կազմակերպչական աշխատանքները: Այդ ժամանակաշրջանում ամէն օր Պրն. Անդրանիկ Արթինեանը հանդիպում եւ ժողովներ էր ունենում Պրն. Մարգարի եւ Ուսուցչական Կազմի հետ բացման հանդիսութեան կապուած հարցերով:
7 Նոյեմբեր 1982: Դպրոցի նորակառոյց շէնքի բացում
Բացման հանդիսութեան նախօրեակին` Նոյեմբեր 6-ին, Պրն. Մարգարի եւ Համազգայինի Վարչութեան միջոցով կազմակերպուել էր հանդիպում բոլոր մտաւորականներիեւ ղեկավարների հետ, որոնք յատկապէս հրաւիրուած էին դպրոցի շէնքի բացման:
Այդ օրը առիթը եղաւ ինձի մօտից ծանօթանալու Յակոբ Կարապենցին, Ժիրայր Աթարեանին, Տէր եւ Տիկ. Էլոյեաններին, Վրէժ-Արմէն Արթինեանին: Ներկայ էին նաեւ մեծ թիւով Համազգայինականներ: Ծանօթացայ նաեւ Յակոբ Ճանպազեանին, Գալուստ Պապեանին, Յասմիկ եւ Անդրանիկ Շարապխանեաններին, Սիմոն եւ Մարալ Հասըրճեանին, Լեւոն Հասըրճեանին եւ Մարօ Մարտիրոսեանին: Հանդիպումը վարում էր Պրն. Տնօրէնը: Շահաւէտ հանդիպում եւ կարծիքների փոխանակում Հայ Դպրոց կարեւորութեան մասին հրաւիրուած դպրոցասէր մտաւորականների եւ երիտասարդ աշխուժ Համազգայինականների հետ: Մի Անմոռանալի գիշեր:
Նոյեմբեր 7-ը ուրիշ բացառիկ օր կնքուեց թորոնթոհայ գաղութի համար. հազարից աւելի ներկաներ եկել էին մասնակցելու Առաջին Սեփական Դպրոցի Շէնքի բացման արարողութեան եւ հանգանակային ճաշկերոյթին: Մենք՝ ուսուցչական կազմը, երկու շարքի վրայ կանգնել էինք նորաշէն շէնքի անցքի մէջ՝ Կեդրոնից դէպի դպրոց, ուր ՀՕՄ-ի Վարժարանի ժապաւէնը կտրեց ՀՕՄ-ի Շրջանային Վարչութեան ատենապետուհին, իսկ ժողովուրդը հիացմունքով մուտք գործեց դպրոցի նոր շէնքը: Գոլոլեան Նախակրթարանի ցուցատախտակի բացումը կատարուեցին Տէր եւ Տիկ.Գէորգ Գոլոլեանների եւ Պապայեան Մանկապարտէզի ցուցատախտակի բացումը կատարուեց Պապայեան Հաստատութեան Տնօրէն Տէր եւ Տիկ. Սէլեանների կողմից: Դասարան առ դասարան ժապաւէն կտրեցին դասարանների նուիրատուները եւ ամէն դասարանի մէջ ժողովուրդը հիւրասիրուեց եւ շնորհաւորեց նուիրատուները:
Դասարանների նուիրատուններն էին`
Տոքթ. Ժիրայր եւ Էգի Թռնամեան, Հայ Կեդրոնի Երէցների Ընկերակցութիւն, Հայ Կրթական Հիմնադրամ (Լոս Անճէլէս), Տէր եւ Տիկ. Էմիլ եւ Ֆիլօ Բարսեղեան, Թիթիզեան Եղբայրներ, Տէր եւ Տիկ. Մինաս Ոսկերիչեան, Տէր եւ Տիկ. Դաւիթ եւ Էդա Դաւիթեան, Տէր եւ Տիկ. Յովսէփ եւ Վերժին Դաւիթեան, Տէր եւ Տիկ. Ռուբէն եւ Բրլանթ Թորիկեան: Մէկ Տարի ետք, նուիրատուների ցանկին աւելացան՝ Պրն. Թոնի Տէր Պետրոսեանը, տնօրէնի գրասենեակը՝ Գըրգ Մակարեանը եւ գիտաշխանոցը՝ ՀՕՄի Շրջանային Վարչութիւնը:
Ճաշկերոյթը սկսուեց բացման արարողութիւնից անմիջապէս յետոյ. օրուայ հանդիսավարութիւնը եւ հանգանակութիւնը կատարեց ընկ. Անդրանիկ Արթինեանը, իսկ բանախօս հրաւրուած էր Պրն. Մինաս Թէօլօլեանը: Մեծ պաստառի վրայ պատգամեց Կիլիկիոյ Թեմի Կաթողիկոս Գարեգին Բ. Սարգիսեանը: Շինարարական աշխատանքների գործընթացքի մասին զեկոյցեց Ընկ. Յարութիւն Շիթիլեանը: Ոգեւորութիւնը շատ բարձր էր եւ շատ մեծ թիւով ներկաներ մասնակցեցին հանգանակութեան:
Ճաշերի եւ սպասարկութիւնը ստանձնել էին Կրթական Մարմնի անդամուհիները՝ Տիկ. Գոլոլեանի գլխաւորութեամբ եւ մեծ թիւով ՀՕՄի ընկերուհիներու, որոնք մինչեւ վերջ հիւրասիրեցին հազարից աւելի ներկաները:
7 Յունուար 1983-ից մի քանի օր առաջ փոխադրուեցինք նոր շէնք: Փոխադրութիւնը եղաւ Երիտասարդաց Միութեան անդամների` գլխաւորութեամբ Ռաֆֆի Թիթիզեանի, Կրթական Մարմնի, ուսուցչական կազմի եւ Հայ Կեդրոնիէ մի խումբ կամաւոր անդամների միջոցով:
Մեր դպրոցի բոլոր հաշուապահական, գանձապահական աշխատանքները տարիներով կամաւոր աշխատանք էր, եւ այդ ժամանակաշրջանում այս գործերը վարեցին Տիկ. Արմենուհի Գոլոլեանը, ապաª Տիկ. Էգի Թռնամեանը եւ մի որոշ ժամանակահատուածում` Տիկ. Ժուլիեթ Ճանպազեանը:
Փոխադրուեցինք նոր շէնք եւ դպրոցի պատկերը փոխուեց:
Ամէն առաւօտ տարբեր հարցերով գրասենեակ էին այցելում ծնողքներ եւ բարեկամներ, հարցնում, թէ ինչպէս կարող են օգտակար լինել: Ամէնից առաջ գալիս էր ընկ. Վարուժան Պաստաճեանը եւ ստուգում, եթէ դասարանները լաւ տաքացուա՞ծ են եւ բաւարար տաքութիւն ունե՞ն, յետոյ գալիս էր Սերժ Սարոյեանը, որ Կեդրոնի Տնօրէնն էր եւ հարցնում, եթէ ամէն կողմ ամէն ինչ կարգին է: Գալուստ Պապեանը նախքան աշխատանքի գնալը անպայման հանդիպում էր միայն բարեւելու եւ իր ոճովª հրաշք մանուկները տեսնելու: Կէսօրից յետոյ ժամը 3-ի շուրջ գալիս էին Աբգար Միրաքեանը եւ երբեմն Վիգէն Աճէմեանը` Տնօրէնին հանդիպելու:
Մի օր էլ, այցելեց Յակոբ Կէտիկեանը եւ դպրոցին նուիրեց երկու հատ առաջին հայատառ Apple Macintoch Classic համակարգիչներ եւ մեր հայատար գրամեքենան փախարինուեց համակարգիչով: Սկսեցինք հրատարակել ՙԶանգ՚ աշակերտական պարբերաթերթըª խմբագրութեամբ Պրն. Տնօրէնին: Ուսուցիչների քաջալերանքով եւ ուղղութեամբ աշակերտները սկսեցին գրել ՙԶանգ՚ պարբերաթերթի մէջ, եւ անշուշտ գրում էինք նաեւ դպրոցի առօրեայի մասին, դպրոցը այցելած հիւրերի մասին եւ բաժանւում էր ծնողների եւ գաղութի անդամների մէջ:
Վիգէն Աճէմեանի գաղափարն էր ծնողներին օգնելու նպատակով` կրթաթոշակների դիմաց նուիրատուութեան անուան տակ տրուի տուրքէ զերծ ստացագիրներ եւ կազմուեց մի յանձնախումբ իր գլխաւորութեամբ, եւ յանձնախումբի ջանքերի շնորհիւª ծրագիրը յաջողուեց:
1983 թիւի Ապրիլ 10-ին առաջին Պատարագը մատուցուեց նորակազմ Ս. Աստուածածին Եկեղեցիի մէջ եւ մեր անձնակազմին միացաւ Խաժակ Վրդ. Յակոբեանը: Ամէն առաւօտ Հայր Խաժակի ներկայութեամբ աղօթում էին աշակերտները, երգում Գանատական եւ Հայկական քայլերգները եւ վերջումª Մուշեղ Իշխանի ՙՄենք Մանուկներ Հայոց Ազգին՚ եւ գնում դասարան:
Սկզբում, մի քանի տարի դպրոցից ներս օգտուեցինք Օնթարիոյի կառավարութեան սպասարկութիւններից, մինչեւ որ այդ սպասարկութիւնները մէկը միւսի հետեւից կրճատուեցին:
Ա. Շաբաթական դրութեամբ դպրոցի մէջ ունեցանք հիւանդապահուհիª յանձին Տիկ. Քիմ Գաւուքի:
Բ. Մէկ ամսուայ դրութեամբ ատամնաբուժական քլինիք մը սիրայօժար դպրոցի աշակերտների ակռաները խնամքը կատարեց. անհրաժեշտ բուժումները կատարում էին ատամնաբուժներ՝ Տոքթ. Կարպիս Մերճանեան եւ Տոքթ. Արսէն Քէլէշեանը:
Գ. Տարին երկու անգամ լսողութեան ստուգում՝ Կոկոն եւ Ծաղիկ դասարանների աշակերտութեան համար ձեռամբª հիւանդապահուհի Mrs. Bell-ի:
Դ. Տարին երկու անգամ Օնթարիոյի կառավարութեան կողմէ պատուաստների ստուգում: Այս խնամքը կը շարունակուի մինչեւ օրս:
Այդ տարիներին վարժարան այցելեցին բազմաթիւ գրողներ, մտաւորականներ, ազգայինները եւ հանդիպեցին աշակերտներին. Յակոբ Կարապենց, Ժիրայր Աթթարեան, Էդիկ Յովհաննէսեան, Սարգիս Զէյթլեան, Հայր Լեւոն Զէքիեան, Հրայր Մարուխեան, Կարօ Արմէնեան, Վրէժ Արմէն Արթինեան, Գրիգոր Շահինեան եւ այլք:
Կ’արժէ յիշատակել նաեւ այն բոլորին, որոնք դպրոցի հիմնադրութեան առաջին տարիներին եւ յետոյ այցելել են եւ իրենց սրտի խօսքը գրել յուշատետրի մէջ. Վահէ եւ Արսինէ Օշական, Բիւզանդ Կռանեան, Մարք Նշանեան, Մովսէս Պչակճեան, Գաբրիէլ Ինճէճիկեան, Թորոս Թորանեան, Լեւոն Վարդան, Վեհանոյշ Թէքեան, Ա. Արփինէ, Լուսիկ, Տոքթ. Հրանդ Մարգարեան, Արսինէ Խանճեան եւ Ատոմ Էկոյեան: Հայրենիքից ` Զորայր Խալափեան, Ռազմիկ Դաւոյեան, Հրանդ Մաթեւոսեան, Արշակ, Աղուան Վարդանեան, Ռուբէն Յովսէփեան, Ռուբէն Յակոբեան, Վահան Յովհաննիսեան, Սվեդլանա Նաւասարդեան, Կիլիկեան թեմի կաթողիկոսներ՝ Գարեգին Բ. Եւ Արամ Ա. եւ Սրբազաններ` Մեսրոպ արք. Աշճեան, Կորիւն արք. Պապեան, Արտակ արք. Մանուկեան եւ Սեպուհ արք. Սարգիսեան:
Եւ ահաւասիկ այդ օրերի 4 տարեկան Կոկոնի տարիք ունեցող վարժարանը 1986-ին տուեց իր առաջին 8-րդ դասարանի հունձքը եւ 2005-ին՝ առաջին 12-րդ դասարանի հունձքը: Դպրոցը գաղութին տուեց թիւով 600-ից աւելի շրջանաւարտներ, որոնք այսօր հպարտօրէն պատասխանատուութիւն են ստանձնել պահելու եւ աւելիով զարգացնելու 40 տարեկան դպրոցը: Դպրոցը հիմնադրուեց 72 աշակերտով եւ այս վերջին տարեշրջանին ունի 645-ից աւելի աշակերտներ:
Եւ այս բոլորը՝ շնորհիւ ՀՅԴ ՙՍողոմոն Թէհլիրեան՚ Կոմիտէութեան, ՀՕՄի ՙՌուբինա՚ Մասնաճիւղի անվերապ աջակցութեան, տեսիլք ունեցող կրթական մարմինների, հոգատար տնօրէնների, անձնուէր ուսուցչական կազմերի, Ս. Աստուածածին Եկեղեցիի, Հայ Կեդրոնի յարկին տակ գործող բոլոր միութիւնների եւ Հայ Դպրոցին հաւատացող հազարաւոր ծնողների եւ՝ անկասկած մեր վարժարանի առատաձեռն նուիրատուների:
Բոլորի Վարձքը Կատար:
Ջրվէժ, Երեւան
Յուլիս 2019