«Վերջնական նպատակը՝ հնարաւորինս առաւելագոյն ձեւով ներգրաւել, ինդեգրել Սփիւռքը Հայաստանի հետ եւ Հայաստանը՝ Սփիւռքի հետ», «Թորոնթոհայ»ին Կ՛ըսէ Սփիւռքի Գլխաւոր Յանձնակատար Զարեհ Սինանեան


                          «Թորոնթոհայ» թերթի խմբագիր Կարին Սաղտըճեան՝ Զարեհ Սինանեանի հետ հարցազրոյցի պահուն, Օգոստոս 12, Երեւան:

Վերջերս, Երեւանի մէջ, «Թորոնթոհայ» թերթի խմբագիր Կարին Սաղտըճեան հարցազրոյց մը ունեցաւ Սփիւռքի Գլխաւոր Յանձնակատար Զարեհ Սինանեանի հետ՝ Յանձնակատարի Գրասենեակի նոր առաքելութեան, առաջնահերթութիւններուն եւ գլխաւոր նպատակներուն շուրջ:

Սինանեան կշռադատուած լաւատեսութեամբ կը մօտենայ իր առջեւ գտնուող հսկայական աշխատանքին: Ան նախ կ՛ուզէ լաւապէս ծանօթանալ իր կարողութիւններով եւ կարողականութիւններով հարուստ հայկական սփիւռքին, ապա կը հաւատայ սփիւռք-հայրենիք սահմաններու վերացման մինչեւ վերջնական համարկում: Ասոնց մէջ, Սինանեան կը կարծէ, թէ մեծ դեր պէտք է վերապահել երիտասարդ տարրին:

Ստորեւ՝ հարցազրոյցը.

 

Կարին Սաղտըճեան- Սփիւռքի նախարարութիւնը որոշ չափով ձեւափոխուեցաւ եւ հիմա յանձնակատարի գրասենեակ է։  Անշուշտ ծրագիրներն ու մօտեցումներն ալ որոշ չափով փոխուած են, կամ՝ բարեփոխուած։ Ինչպէ՞ս կը սահմանէք յաձնակատարի գրասենեակի առաջնահերթութիւնները։

Զարեհ Սինանեան-Մեր գլխաւոր առաջնահերթութիւնները դա սփիւռքաճանաչ աշխատանք տանելն է, այսինքն՝ իրականում հասկանալ, թէ ի՛նչ է սփիւռքը, ո՛վ է սփիւռքը, որովեհտեւ մեր սփիւռքը բարեբափտաբար շատ մեծ է եւ այն տարածուած է ամբողջ աշխարհով մէկ։ Բոլոր համայնքները ինչ որ ձեւով տարբերւում են իրարից, նոյնիսկ երկրներ կան, որոնց ներքին համայնքները իրարից են տարբերւում։ Մեծ երկրներում, օրինակ՝ Ռուսաստանի Դաշնութիւնում, Միացեալ Նահանգներում․․․ մենք պէտք է լաւ իմանանք, թէ ինչ խնդիրներ ունեն այս սփիւռքները, ինչ ներուժ են ներկայացնում։  Քաղաքականութիւն պէտք է մշակենք սփիւռքի նկատմամբ եւ այդ քաղաքականութիւնը մէկ քաղաքականութիւն չի լինելու ամբողջ սփիւռքի նկատմամբ, այլ տարբեր քաղաքականութիւններ, տարբեր համայնքների համար, որովհետեւ, ինչպէս նշեցի արդէն, ե՛ւ խնդիրները ե՛ւ համայնքների բնոյթը տարբեր են իրարից։

Ուրեմն տեղեկութիւն հաւաքելուց, վերլուծելուց, քաղաքականութիւն մշակելու զուգահեռ մենք ուզում ենք սփիւռքի քարտէզագրում անցկացնել, որովհետեւ գիտէք հայ ազգի, Հայաստանի պետութեան գլխաւոր ռեսուրսը (ներուժը-Թ) մեր մարդիկն են եւ մենք պէտք է իմանանք, թէ պետական ռեսուրս ներկայացնող մարդիկ՝ մասնագէտներ, տարբեր բնագաւառներու ակտիւ (գործունեայ-Թ․) մարդիկ, ունակութիւններ ունեցող մարդիկ որտեղ են, շատ արագ պայմաններում ինչպէս նրանց հետ կապնուել եւ ստեղծել Սփիւռքի մարդկային քարտէզը։ Շատ աշխատատար յանձնարարական է, բայց անհրաժեշտ է՝ մեր ծրագրերը իրագործելու համար։

Սրանց հետ մէկտեղ մենք պէտք է իրագործենք այն ծրագրերը, որոնք ժառանգել ենք Նախարարութիւնից եւ որոնք իրօք լաւն են եւ պէտք է պահուեն, բարելաւուեն։ Այս փուլում Յանձնակատարի Գրասենեակը դեռ վերափոխման փուլի մէջ է, այսինքն՝ Նախարարութիւնից մենք փոխում ենք սփիւռքի գծով գլխաւոր յանձնակատարի կարգավիճակի եւ սա շատ աշխատատար է։ Վերջնական նպատակը ի հարկէ հնարաւորինս առաւելագոյն ձեւով ներգրաւել, ինդեգրել (համարկել-Թ) սփիւռքը Հայաստանի հետ եւ Հայաստանը սփիւռքի հետ։ Մենք անպայման ուզում ենք, որպէսզի յարաբերութիւնը միակողմանի չլինի, այսինքն՝ միայն սփիւռքը չտայ Հայաստանին, այլ Հայաստանն էլ հասկանայ ինչ խնդիրներ կան տարբեր համայնքներում եւ մասնակցութիւն ունենայ այդ խնդիրների լուծման մէջ։ Ամէնէն վերջնական յաջողութիւնը, ի հարկէ, կը լինի զանգուածային հայրենադարձութեան իրագործումը։ Սա չի նշանակում, որ բոլորը սփիւռքից պէտք է վերադառնան Հայաստան. սակայն ինչ որ կրիտիկական (վճռորոշ) մասը սփիւռքից պէտք է վերադառնայ Հայաստան, որպէսզի Հայաստանը կարողանայ յարատեւել: Հայաստանի յարատեւելով եւ ուժեղացմամբ որեւէ կասկած չունեմ որ սփիւռքի համայնքներն էլ են ուժեղանալու։ Սփիւռքի ուժեղացումը ուղղակիօրէն կապուած է Հայաստանի ուժեղացումին։

 

Կ.Ս.– Արդեօք Գրասենեակի կողքին այլ կառոյցներ կը մտածէ՞ք յառաջացնել, որպէսզի ձեր նպատակները, առաջնահերթիւնները իրագործէք։

Զ.Ս.- Այո, մի քանի կառոյցների ստեղծման մասին ենք մտածում, ոչ միայն ես, այլ նաեւ՝ վարչապետի յանձնարարականով։ Դա նախ սփիւռքի ինչ որ ներկայացուցչական մարմինի ստեղծումն է։ Մենք տարբեր նկատառումներով, բայց հիմնականում ազգային անվտանգութեան որպէս խնդիր չենք կարող ուղղակի քուէարկութիւն ունենալ սփիւռքում եւ ընտրել պատգամաւորներ Հայաստանի Ազգային Ժողովի։ Պարզապէս այն հասարակ պատճառով, որ Հայաստանի բնակչութիւնը մի քանի անգամ փոքր է սփիւռքի բնակչութիւնից եւ անարդար կը լինի, եթէ Հայաստանում չապրող ընտրազանգուածը թելադրի օրէնքներ եւ կեանքի պայմաններ Հայաստանում ապրող բնակչութեանը։ Սակայն պէտք է դրա փոխարէն ստեղծենք մէկ այլ ներկայացուցչական մարմին, որը թերեւս լինի Ազգային Ժողովի մի մասը, բայց ունենայ խորհրդատուական գործառոյթներ, կամ Ազգային ժողովից առանձին, պարզապէս սփիւռքը ներկայացնող մի խորհուրդ, որը պարբերաբար կը հանդիպի երբեմն թերեւս Հայաստանում, երբեմն սփիւռքեան օճախներում եւ ի մի կը բերի նախ սփիւռքի ներկայացուցիչներին, երկրորդն էլ` կարեւոր խորհրդատուական աշխատանք կը տանի Հայաստանի Հանրապետութեան համար։ Սա մէկը։ Այլ մամիններէն օրինակ համասփիւռք կամ համահայկական տարբեր մասնագիտական կառոյցների ստեղծումը կամ ամրապնդումը, օրինակ՝ մենք շատ կ՛ուզենք ստեղծել երիտասարդների համահայկական կառոյց, միաւորել բոլոր ուսանողական միութիւնները, որոնք գոյութիւն ունեն սփիւռքի տարբեր գաղօճախներում եւ սրանով իսկ իրենց կապը լինել եւ կապել նաեւ Հայաստանի հետ։ Կարծում եմ որ սա շատ կարեւոր ֆունկցիա (դերակատարութիւն) կարող է ունենալ։ Եւ այս տիպի կառոյցները կարելի է կրկօրինակել բոլոր մակարդակներով, օրինակ՝ տնտեսական խորհուրդ ստեղծել, տարբեր մասնագիտական խորհորդներ ստեղծել, որոնք իրենց լուրջ խորհրդատուական դերը կրող են խաղալ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ։

 

Կ. Ս.– Վերջերս Ստեփանակերտի մէջ վարչապետը յայտարարեց, որ սահմանները պիտի վերանան սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ։ Ասիկա կարծեմ պատմական յայտարարութիւն մըն էր, որ ցարդ այս յստակութեամբ չէր ըսուած ։ Ինչպէ՞ս կը տեսնէք այդ սահմաններու վերանալը, հանգրուանայի՞ն է, թէ կարելի է որեւէ մէկ պահ, որեւէ նախաձեռնութեամբ սկսիլ այդ գործընթացը:

Զ.Ս.- Ի հարկէ հանգրուանային է։ Հայաստանը այս պահին ունի այդ տեսլականը, Հայաստանի վարչապետը ունի այդ տեսլականը՝ քաջ գիտակցելով սփիւռքի արժէքը, կարեւորութիւնը Հայաստանի համար։ Սակայն Հայաստանը դեռ պատրաստ չէ այն իրագործելու, որովհետեւ մենք ունենք օրէնսդրական խոչընդոտներ, բազում խոչընդոտներ, որոնք իրօք խանգարում են սփիւռքի լիիրաւ ներգրաւուածութիւնը Հայաստանի կեանքում։ Պէտք է այդ օրէնսդրութիւնը շտկուի, խոչընդոտները վերացուեն, ընդունուեն նոր օրէնքներ:

 

Կ.Ս. Տնտեսակա՞ն առումով, թէ՝ ընդհանրապէս։

Զ.Ս.- Տնտեսական, մասնագիտական, ֆիզիքական,․․․․ պետական համակարգում ներգրաւուածութեան, հայրենադարձութեան առնչուող օրէնքների բարելաւման։ Հիմա օրէնքներ կան, որոնք կարգաւորում են, թէ ինչպէս կարող է Հայաստանի քաղաքացիութիւն ստացող անձը հայրենադարձուել Հայաստան եւ բաւական անկատար օրէնք է եւ խնդրայարոյց։ Այս ամէնը պէտք է բարելաւուի ժամանակի ընթացքում, որպէսզի մենք կարողանանք հասնել այս անսահման Հայաստան-սփիւռք ռեժիմի կայացմանը։

 

Կ.Ս. Ձեզի համար արդեօք կա՞յ աւելի «կարեւոր» սփիւռքեան համայնք կամ համայնքներ, որոնք յատուկ ներդրում կրնան ունենալ Հայաստանի գործընթացներուն մէջ։

Զ.Ս.- Կարեւոր սփիւռքի համայքներ որպէս այդպիսին, ինձ համար չկան։ Որոշ սփիւռքեան համայնքներ պարզապէս աւելի ծանրակշիռ են այն պարզ պատճառով, որ մեծ են, շատ մարդկանցից են բաղկացած, կամ Հայաստանին աւելի մօտ են ֆիզիքապէս։ Հիմնականում սրանք են պատճառները, որ ինչու կարող ենք նախընտրել սկիզբից աշխատել մէկ սփիւռքեան համայնքի հետ եւ ոչ միւսի հետ։ Երնէ՜կ, ունենանք այնքան ռեսուրս, որ կարողանանք բոլորի հետ միաժամանակ աշխատել, ի հարկէ հասնելու ենք այդ կէտին, բայց սկզբնական այցելութիւնների փուլում բնական է, որ սկսում ենք Հայաստանի ամենամօտ գտնուող եւ մարդկային առումով ամենամեծ սփիւռքից եւ շարունակելու ենք միւս բոլոր համայնքների հետ։

 

Կ.Ս.– Նորաստեղծ ձեր Գրասենեակը անշուշտ շատ երկար աշխատանք ունի իր դիմաց, որովհետեւ սփիւռքը այնքան բազմաշերտ է, այնքան տարբեր կուսակցութիւններով, կառոյցներով ղեկավարուած է: Ձեր շփումները ընդհանրապէս այս կառոյցներու հետ ինչ մօտեցումով կը նախաձեռնուին:

Զ.Ս.- Մենք ունենք այն ինչ որ ունենք սփիւռքում եւ սփիւռքի այդ կազմուածքը ունի պատմական պատճառներ։ Պէտք է բոլորի հետ աշխատենք։ Բնական է, որ որոշ իրականութիւններ կան այսօր, որ գոյութիւն չունէին անցեալում եւ իրականութիւններ կային անցեալում, որոնք գոյութիւն չունեն այսօր։ Հետեւաբար, աշխատելու ենք բոլորի հետ, սակայն բնական է, որ պէտք է գիտակցենք, թէ սփիւռքը իրականում ինչ տեսք ունի եւ ինչպէս աշխատենք տարբեր համայնքների հետ։ Յիշում էք առաջին հարցի պատասխանը, երբ ասեցի, որ պէտք է հասկանանք, թէ ում հետ գործ ունենք, ով է մեր բանախօսը այսպէս ասաց, ում հետ ենք երկխօսում եւ ճիշդ ձեւով կարողանանք աշխատել տուեալ համայնքի հետ։ Որպէս օրինակ հիմա ունենք միայն Մոսկուայի այցելութիւնը եւ Մոսկուայի այցելութիւնը կազմակերպել էր Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատունը, ի հարկէ ես ցուցմունք էի տուել դեսպանին, թէ ում հետ եմ ուզում հանդիպել։ Անձանց անուններ չեն տրուել, տրուել են կատեկորեաներ (դասակարգումներ), հետեւաբար՝ նոյն ոճով աշխատելու ենք նաեւ միւս համայնքներում, շատ շեշտը դնելու ենք երիտասարդական կառոյցների վրայ, քանի որ նրանք են մեր ապագան։

 

Կ.Ս.– Եւ կարծեմ մինչեւ հիմա անոնք որոշ չափով առանձնաբար մեծ ներդրում չեն ունեցած։

Զ.Ս.- եւ անհասկանալի պատճառներով։

 

Կ.Ս.Իբրեւ Ամերիկայի մէջ փորձառութիւն ունեցող եւ Հայաստանի վերակերտման այս նոր էջին ուղղակի մասնակից, ո՞րն է ձեր մղիչ ուժը եւ գլխաւոր նպատակը։

Զ.Ս.- Մենք այսօր Հայաստանում, յոյսով ենք առնուազն նաեւ սփիւռքում, լծուած ենք Հայաստանում պետականութեան կերտման գործընթացին։ Ուզում ենք ստեղծել պետականակենդրոն հայութիւն, այսինքն՝ ուր էլ հայերը լինեն կենդրոնացուած լինեն ու համախմբուած լինեն պետութեան կերտման գաղափարի շուրջ։ Ես փոքր տարիքից բնակուել եմ Միացեալ Նահանգներում եւ չեմ կարողացել, չեմ մասնակցել Արցախեան պատերազմին, չեմ մասնակցել պետականաշինութեան այլ փուլերին եւ ինչ որ մի պահ ես էլ տուրք պէտք է մատուցեմ մեր երկրին, իմ բաժինը բերեմ այդ աշխատանքին։ Այս ձեւաչափը հնարաւորութիւն դարձաւ եւ ես գտայ, որ իմ կեանքում սա է ճիշդ։ Ես հայրենադարձուել եմ ընդմիշտ եւ այսօր մասնակցում եմ այս գործընթացին։ Սա է իմ նպատակը։

 

Կ.Ս.– Արդեօք դժուարութիւններու կը հանդիպիք, որ չէիք սպասեր։

Զ.Ս.- Ի հարկէ, դժուարութիւնների հանդիպում եմ։ Սպասում էի, ճիշդ բնոյթը կամ տարողութիւնը չէի պատկերացնում, բայց գիտէի, որ շատ դժուար է լինելու աշխատանքը։

 

Կ.Ս.– Իսկ կը կարծէք սպասուածը շա՞տ է Յանձնակատարի Գրասենեակէն, թէ գործն է շատ։

Զ.Ս.- Գործը շատ է, շատ-շատ է, որովհետեւ մենք մեր համար շատ թիրախներ ենք դրել, մեծ նպատակներ ենք ուզում իրագործել, սպասելիքները աւելի մեծ են։ Այսօր սպասելիքները աւելի մեծ են ոչ միայն յանձնակատարի գրասենեակից, այլ սպասելիքները մեծ են նաեւ այսօրուայ յեղափոխական կառավարութիւնից։ Մարդիկ ակնկալում են, որ որոշ ժամանակ անց աշխատանքի արդիւնքում ստեղծուել է լրիւ մէկ այլ պետութիւն։ Ես չգիտեմ որքանով հնարաւոր են բոլոր այդ սպասելիքները իրագործել, բայց մեծաւ մասամբ այդ սպասելիքները արդարացուած են եւ պէտք է ձգտենք միայն ու միայն այդ սպասելիքների արդարացմանը։