Սոնիա Թաշճեան
Միջինքը մեր եկեղեցական տօնացոյցի յիշատակելի օրերէն մէկն է, որ կʼազդարարէ պահքի կէսը: Ան կը զուգադիպի գարնան առաջին օրերուն, երբեմն նաեւ գարնանային գիշերահաւասարին՝ Մարտի 22ին: Հետեւաբար անմիջականօրէն կʼառնչուի բնութեան զարթօնքի եւ երկրագործութեան հետ: Հին հայկական սովորութեան համաձայն, այդ օրը տղամարդիկ արեւածագէն առաջ կʼայցելեն իրենց արտերն ու պարտէզները՝ ստուգելու իրենց ցանքի եւ ծառերու բողբոջիլը: Ընտանիօք հանդերձ կʼերթան դաշտերը բանջար հաւաքելու եւ բացօդեայ խնճոյքներով տօնելու ծլարձակումը արտերուն. այն իւրայատուկ աւետիս է գարնան: Պատահական չէ, որ տօնի ծիսական ուտեստներէն է խաշած հատիկեղէնը, զոր կը տանին նաեւ հարսնացուի տուն. այդ օրը կարեւոր է յատկապէս պահք պահող նշանուած օրիորդներուն համար. կեսուր – մայրիկըˋ ընտանիքի ազգական ու բարեկամ կանանց հետ մեծ շուքով կʼայցելէ հարսնացուի տուն, տօնին յատուկ ճաշերով, քաղցրեղէններով ու նուէրներով:
Երիտասարդ աղջիկներու շրջանակներու մէջ եղած է հետաքրքրական ծիսական սովորութիւն մը. գիշերը հաւաքուած են նշանուած ընկերուհիի տան մէջ, 40 հատ բակլայի հատիկ լեցուցած անօթի մը մէջ, ապա մէկ առ մէկ հանելով ծնրադրած ու երկրպագած են՝ կրկնելով. «Քառսուն մանուկ, քառսուն կուս(կոյս), քառսուն մանկանց բարեխօս». այս առիթով գիշերը կոչուած է «Քառսուն Մանկունք» գիշեր: Մոռցուած սովորութիւն է նաեւ այդ գիշեր մոմի կամ ձէթի ճրագը վառ պահել մինչեւ առաւօտ:
Ծիսական արարողութիւն մը եղած է նաեւ բացել տան դուռն ու պատուհանները եւ քշելու շարժումներ ընելով վռնտել տան անկիւնները ծուարած ձմեռային ոգիներուն, կրկնելով. «Շվոտ (կամ փուռդիկ)ˋ դուրս, Մարտ արի՜….»: Այդ օրը, ամանի մը մէջ, կտոր մը բամբակի վրայ կը ցանեն ցորեն, որպէսզի մինչեւ Զատիկ այն ծլի, փարթամանայ եւ նուիրաբերեն արտերուն:
Ամբողջ Հայաստանի տարածքով պատրաստած են պահքային քաղցր հացատեսակ մը, զոր բաժնած են մատաղի նման: Այն տարբեր անուններ ունի. –միջունք, բաղարջ, կլոճ, տապլա , հարեգիլ, պալից, եւայլն…, եւ յաճախ նաեւ տարբեր բաղադրիչներ. դասական տապլան հացի խմորի վրայ կը խրեն ընկոյզ ու չամիչ եւ փուռէն հանելէն ետք վրան մեղր կը ծորեցնեն. մինչդեռ Պարսկահայքի հայերու պատրաստած ՙմիջինք՚ անունով երկարաւուն հացատեսակը կը լցոնեն հատիկ լուբիայով եւ դդումով:
Որպէս գարնանացանի խորհրդանշական ուտեստ, Միջինքի տօնին կը խաշեն տարբեր հատիկեղէններˋ ցորեն, բակլայ, լուբիա, սիսեռ, ոսպ, ոլոռն, կորեկ, եւայլն.., եւ կը մատուցեն աղով ու քացախով. յաճախ նաեւ կը խաշեն միայն ցորենի հատիկ ու կը մատուցեն քաղցրովˋչիրերով, չամիչով ու ընկոյզով:
Միջինքի ամենատարածուած ճաշատեսակը թոփիկն է. փոքր տարբերութիւններով ունի բազմաթիւ տարբերակներ. Խարբերդի մէջ այն եղած է ՙսիսեռով Միջինքի կոլոլակ՚. Նոր Նախիջեւանի մէջ կոչուած «էսիսեռթօփ», իսկ Տէօրթէօլի մէջˋ «գոճա կոլոլակ»։ Արաբկիրի մէջ շատ աւելի մեծ կը պատրաստեն ու աւելի շատ քանակութեամբ, որպէսզի օրեր շարունակ ճաշակեն այդ սիրելի կերակուրը:
Թոփիկ
Բաղադրութիւնը
խմորի համար`
1 գաւաթ խաշած գետնախնձոր
2 գաւաթ սիսեռ
1 սոխ
չոր ռեհան
կարմիր եւ սեւ պղպեղ
քիմիոն
աղ
Միջուկի համար`
5 սոխ
0.5 գաւաթ մանրուած ընկոյզ
0.5 գաւաթ չամիչ
0.5 գաւաթ խարկուած եւ աղացած շուշմայ
չոր ռեհան
կարմիր փոշի պղպեղ
աղ
Պատրաստութիւնը
1.- Նախորդ գիշերուընէ թրջել սիսեռը:
2.- Միջուկի համար սոխը մանրել, աղ ցանել, ձգել ջրոտուի, յետոյ քամել. աւելցնել մնացեալ բաղադրիչները:
3.- Խմորի համար աղալ սիսեռը, աւելցընել շատ մանր մանրուած սոխը, գետնախնձորն ու համեմունքը եւ շաղել, մատները թրջելով:
4.- Խմորէն վերցնել ափի մը չափով, մատով փոսիկ բանալ, լցոնել միջուկով, գոցել, ապա 20 x 20 սմ-անոց բամպակեայ կտորին մէջ դնելով` ծրարի նման կապել :
5.- Երբ բոլոր թոփիկները պատրաստ են, խաշել աղաջուրի մէջ: Խաշելու ընթացքին, երբ սկսին ջուրին երեսը բարձրանալ, ուրեմն եփած են:
6.- Հանել ջուրէն, շարել փլաւքամիչին մէջ, ձգել պաղի:
7.- Հանել կտորէն եւ մատուցել լիմոնի (կամ քացախի, նռան հիւթի) ու ձիթաիւղի ընկերակցութեամբ:
