«Կ’ուզեմ, որ զաւակներս ապրին ազատ եւ անվտանգ Հայաստանի մէջ»․ զրոյց Նայիրի Աբրահամեանին հետ

«Հայաստանի մէջ միեւնոյն ժամանակ շատ տարբեր իրականութիւններ կան, ինչպէս աշխարհաքաղաքական, այնպէս ալ ամէնօրեայ կեանքին մէջ»

զրոյցը վարեց՝ Սալբի Սաղտըճեանը

Թորոնթոհայ հայրենադարձ Նայիրի Աբրահամեանը ընտանիքով կ’ապրի Հայաստան։ Ան կրթութեան մասնագէտ է եւ վերջերս սկսաւ «Փոշի երկիր» (Country of Dust) փոտքասթը, որ կը ներկայացնէ Արցախի պատերազմին հետեւանքները Հայաստանի եւ Արցախի ներկայ իրականութեան մէջ։ Հարցազրոյց մը ունեցանք Նայիրիին հետ՝ ծանօթանալու հայրենադարձութեան իր փորձառութեան եւ Հայաստանի մէջ նախաձեռնած ծրագիրներուն մասին։

Սալբի Սաղտըճեան- Արմատներով մուսալեռցի էք, ծնած եւ մեծցած էք Թորոնթօ եւ կ’ապրիք Հայաստան։ Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս որոշեցիք հաստատուիլ Հայաստան։

Նայիրի Աբրահամեան- Հայրս արմատներով մուսալեռցի է, մայրս՝ ուրֆացի եւ այնթապցի։ Երկուքն ալ Պէյրութ մեծցած են։ Ես ծնած, մեծցած եմ Թորոնթօ։ Առաջին անգամ 10 տարեկանիս եկած եմ Հայաստան, երբ «Արփի հայ լեզուի ուսումնարան» կը յաճախէի։ Դպրոցի տնօրէնուհին՝ Արփի Մերասը, 1994-ի ամառը խումբ մը երեխաներ բերաւ Հայաստան։ Այն ժամանակ ստեղծուեցաւ Հայաստանի հետ կապս․ գիտէի, երբ մեծնամ Հայաստանի հետ կապուած բան մը պիտի ընեմ, բայց չէի գիտեր ինչ։ 2007-ին աւարտեցի «Եորք» hամալսարանը եւ «Դէպի Հայք» ծրագրով եկայ Հայաստան․․․ ու մնացի։

ՍՍ- Ի՞նչը ձեզի մղեց մնալու։

ՆԱ- Սկիզբը կը մտածէի, եթէ յարմար ըլլայ, եթէ կարելիութիւնը ունենամ կ’ուզեմ մնալ։ Այն ժամանակ կամաւոր աշխատանքս «Զբoսաշրջութեան զարգացման հայկական գործակալութեան» (Armenian Tourism Development Agency) մէջ էր։ Անոնք ինծի գործ առաջարկեցին եւ Հայաստանն ալ արդէն շատ սիրեցի։ Նոյն ժամանակ ծանօթացայ ամուսինիս, որ Քալիֆորնիայէն կամաւոր եկած էր։ Երկուքով որոշեցինք մնալ։ 2012-ին Պոսթոն գացինք եւ մագիստրոսի ուսումս շարունակեցի։ Յետոյ վերադարձանք Հայաստան, ապա Քալիֆորնիա, իսկ 2019-էն ի վեր կ’ապրինք հոս։

ՍՍ- Վերջերս սկսաք Country of Dust («Փոշի երկիր») փոտքասթը (podcast)։ Խօսինք այդ մասին, ինչպէ՞ս եղաւ անունի ընտրութիւնը եւ ի՞նչ դրուագներ կը ներկայացնէ ան։

ՆԱ- Փոտքասթի գաղափարը ծագեցաւ ճիշդ պատերազմէն յետոյ․ քանի մը ընկերներով կը մտածէինք, թէ ինչով կրնանք օգտակար ըլլայ։ Պատերազմի ժամանակ ես Արտաքին գործոց նախարարութեան մէջ կամաւոր կ’աշխատէի լրագրողներու հետ, անոնց կ’ուղեկցէի եւ այլն։ Կը տեսնէի, որ կան շատ պատմութիւններ, որոնք մարդիկ պէտք է իմանան եւ հասկնան, բայց հաղորդուած լուրերուն մէջ չկային։ Լրագրողներու օգնելու ընթացքին հասկցայ, որ շատ կարեւոր է, որ մենք կարենանք մեր պատմութիւնները պատմել։ Պատերազմէն ետք սկսայ պատերազմին հետ կապուած գրականութիւն կարդալու, որովհետեւ կ’ուզէի հասկնալ պատերազմը եւ անոր հետեւանքները։

Ընկերներէս Ճերեմին, որուն ծանօթացած էի «Դէպի Հայք»-ի միջոցով, Ամերիկայի մէջ 15 տարիէ Փոտքասթերով կը զբաղի։ Որոշեցինք՝ Հայաստանի, Արցախի ներկայ կեանքի մասին փոտքասթ ստեղծել։ Որպէս հայրենադարձ, սփիւռքի ընկերներս ինծի յաճախ կը հարցնեն, թէ այս պահուն կեանքը Հայաստանի մէջ ինչպէ՞ս է։ Պատասխան չեմ գտներ, որովհետեւ միեւնոյն ժամանակ կան շատ տարբեր իրականութիւններ, ինչպէս աշխարհաքաղաքական, այնպէս ալ ամէնօրեայ կեանքին մէջ, որոնք կ’ազդեն մեր վրայ․ կեանքը Հայաստանի մէջ շատ complicated (կնճռոտ) է։ Պատերազմին հետ կապուած լուրերը միայն թիւերով կը հաղորդուին՝ այսքան զոհ, այսքան հողերու կորուստ… բայց մարդիկ կ’ուզեն հասկնալ, որ այդ բոլորը ինչպէս կ’ազդեն մարդոց կեանքին վրայ ։ Մեր ամէն մէկ episode (դրուագը)-ը մէկու մը կեանքին ընդմէջէն կը ներկայացնէ Հայաստանի եւ Արցախի ներկայ կեանքը։ Country of Dust անունը առնուած է Վահան Թէքէեանի «Փոշի ազգ» բանաստեղծութեան խորագիրէն, որ Տիանա Տէր Յովհաննիսեանը թարգմանած է County of dust․ գիտեմ որ սխալ թարգմանութիւն է, ազգը nation է եւ Թէքէեանը հայ ազգին մասին կը խօսի, ոչ թէ Հայաստան երկրի մասին, բայց մենք որոշեցինք ճիշդ անգլերէնի թարգմանութիւնը վերցնել։

ՍՍ- Քանի՞ հոգիով ստեղծեցիք փոտքասթը:

ՆԱ- Գաղափարը չորս-հինգ հոգիով մշակեցինք, բայց արտադրականի խումբը երեք հոգի է` ես, Ճերեմի Տալմասը եւ Գոհար Խաչատրեանը։

ՍՍ- Մէկ այլ նախաձեռնութեան՝ Tumanyan International Storytelling Festival-ի կազմակերպիչներէն էք։ Ինչպէս ներգրաւուեցաք այս ծրագրին մէջ եւ ի՞նչ է փառատօնին հիմնական նպատակը։

ՆԱ- Այո, հայերէն կը կոչուի «Թումանեանի պատմասացութեան միջազգային փառատօն»։ Ինծի համար ալ նոր բառ է՝ «պատմել» եւ «ասել» բառերէն բաղկացած։ Փառատօնը սկսաւ անցեալ տարի. երկրորդը տեղի ունեցաւ այս տարի 25-27 օգոստոսին։ «Թումանեանի զարգացման հիմնադրամ» (Tumanyan Development Foundation)-ը, զոր հիմնած են ընկերներս, նպատակ ունի ապահովելու Լոռիի Թումանեան քաղաքին եւ շրջակայքին բարելաւումը ՝ տարբեր զբօսաշրջային եւ այլ նախագիծերով։ Հիմնադրամը որոշեց, որ Թումանեան քաղաքը շատ լաւ եւ ճիշդ վայր է փառատօն կազմակերպելու համար․ պզտիկ քաղաք է, ամէն տեղ կրնաս քալելով երթալ, ունի մեծ կեդրոնական հրապարակ, որ ճիշդ Կասկատին կը նմանի, ունի մեծ ֆութպոլի դաշտ, մշակութային տուն եւ նախկին գործարան մը, որ հիմա կը գործածուի որպէս արուեստագէտներու կացարան։ Ուքրանիոյ պատերազմէն ետք հիմնականը ռուսեր կը մնան, բայց կան նաեւ հայեր, պարսիկներ։ Որոշեցինք, եթէ Թումանեան անունով քաղաքին մէջ փառատօն պիտի կազմակերպենք, ամենէն ճիշդ բանը պատմասացութիւնն է, նախ յարգելու եւ ներկայացնելու գրող եւ մարդասէր Յովհաննէս Թումանեանի ժառանգութիւնը, աւանդը, ինչպէս նաեւ՝ ուզեցինք անոր «վերնատան» միտքը ձեւով մը շարունակել։

ՍՍ- Ինչո՞ւ միջազգային փառատօն։ Արտերկրէ՞ն ալ մարդիկ կը մասնակցին։

ՆԱ- Այո, երբ ունենաս տարբեր գաղափարներ եւ մշակոյթներ, որոնք իրարու հետ երկխօսութեան մէջ կը մտնեն, ամէն մարդ կը զարգանայ։ Հայաստանը ունի պատմասացութեան, ասմունքի շատ զօրաւոր աւանդոյթ, եւ հիմա Հայաստանի մէջ կան շատ ստեղծագործ մարդիկ, որոնք կրնայ ըլլալ պաստմասաց չեն կոչեր իրենց, բայց պատմասացութեան սերմը, մշակոյթը կայ իրենց մէջ, զորս կ’ուզենք զարգացնել։ Այս տարի ունեցանք քանի մը տարբեր ծրագիրներ․ արեւմտահայերէնի ծրագիր՝ Լիբանանէն եկաւ ֆիլմարտադրող Գուրգէն Փափազեանը, որ կը պատրաստէ Արեւելեան Պէյրութի հայութեան մասին վաւերագրական ֆիլմ մը, Պոլիսէն պատմասաց Մելիսա Ֆերահեանը, որ արեւմտահայերէնով պատմեց, համշենահայ Մահիր Օզքանը, որ Թումանեանի տարբեր վէպեր թարգմանած է համշէներէնի, որուն հետ ասմունքի երեկոյ մը ունեցանք։ Հայաստանեան թատրոն, ասմունք, արուեստանոցներ, Նիւ Եորքէն լուսանկարիչ-լրագրող Սքաութ Թիւֆէնքեանը ներկայացուց visual storytelling (տեսողական պատմասացութեան)-ի մասին, Մարա Մենզին, որ Սքոթլանտիայէն է եւ արմատներով Քենիայէն, Ամսթերտամէն ունեցանք պատմասաց մը։ Փառատօնը ունեցաւ արեւմտահայերէն, արեւելահայերէն, անգլերէն եւ ռուսերէն բաժիններ։

Մենք պատմասացութեան շատ լայն սահմանում ունինք։ Մենք այդ բառը միայն չենք սահմաներ որպէս ասմունքող, պատմող, կրնայ ան տեսողական (visual) ըլլալ՝ նկարներու, ֆիլմերու, բանաստեղծութեան, տարբեր մեդիա միջոցով։ Նպատակը մէկ կողմէ զուարճանք է, որ մարդիկ գան ուրախանան, բայց աւելի իմաստալից է, թէ մենք ինչպէս իբրեւ մարդ եւ իբրեւ ազգ կը ներկայացնենք մեր պատմութիւնները։ Այդ մշակոյթը կ’ուզենք զարգացնել։

ՍՍ- Մասնագիտութեամբ կրթութեան մասնագէտ էք, դասաւանդած էք Հայաստանի Ամերիկեան համալսարանէն ներս։ Յաճախ կը մատնանշուի, որ Հայաստանի ամենաչկայացած մարզերէն մէկը կրթական համակարգն է։ Ի՛նչ է ձեր կարծիքը։

ՆԱ- Հայաստան քանի մը տարի աշխատելէն ետք շատ լաւ հասկցայ, որ կրթութիւնը այն ոլորտն է, ուր բարելաւումներ ընելու պարագային, ան պիտի ազդէ ամէն ոլորտի վրայ։ Այդ էր պատճառը որ ես իմ մագիստրոսի ուսումս ստացայ կրթութեան ոլորտին մէջ։ Ուսանեցայ միջազգային կրթական քաղաքականութիւն (international education policy): Նպատակս կրթական քաղաքականութեամբ զբաղիլն էր։ Յետոյ հասկցայ, որ կրթութեան պէտք է մօտենանք քանի մը տարբեր ուղղութիւններէ․ կրթական քաղաքականութեան մակարդակը կարեւոր է, բայց կրթութիւնը միայն դպրոցի ժամերը չեն, ալ շատ կարեւոր է նաեւ ոչ սովորական (informal) կրթութիւնը, յետդպրոցական ծրագիրները, որովհետեւ երթալով ամէն տեղ սովորական կրթութիւնը այդքան ալ չի համապատասխաներ իրականութեան։ Ամերիկեան համալսարանին մէջ դաս տալէն բացի աշխատած եմ ՀԲԸՄ-ի հետ, իբրեւ խորհրդատու յետդպրոցական նորարարական ծրագիրին մէջ, որուն նպատակը սփիւռքի մէջ դպրոցական երեխաներուն լեզուի եւ մշակոյթի հետ կապ ստեղծելն է։ Հայաստանի մէջ ալ նման ծրագրերու խորհրդատու եղած եմ։ Չեմ կրնար ըսել, որ մէկ բան եթէ փոխուի, ամէն ինչ կը փոխուի։ Իբրեւ մայր ալ այս մտահոգութիւնները ունիմ, որովհետեւ երկու զաւակ կը մեծցնեմ հոս։ Օրինակ՝ պատմասացութեան փառատօնն ալ կրթելու նպատակ ունի, այդ պատճառով ներգրաւուած եմ այդպիսի ծրագրերու մէջ։

ՍՍ- Հայ ազգը դժուար ժամանակաշրջան կ’ապրի․ շրջապատուած թշնամիներով, Արցախի շրջափակում, ապազգային իշխանութիւն, մարդոց անտարբերութիւն․․․ ըստ ձեզի ի՞նչ է իւրաքանչիւր հայու պարտականութիւնը այս վիճակէն դուրս գալու համար։

ՆԱ- Ամէն մէկը ինքը պէտք է գտնէ, թէ իրեն ինչը կը խօսի։ Ինծի համար պատմասացութիւնն է։ Շատ դիւրին է ընկերային ցանցեր մտնել եւ ընկղմիլ ատոր մէջ, բայց ան արդիւնաբեր չէ։ Ամէն մէկը պէտք է գտնէ այն գիծը, ուղղութիւնը, նոյնիսկ եթէ ան ուղղակի ներդրում չէ, ինչպէս օրինակ պատմասացութիւնը, որ կառավարական մակարդակի ազդեցութիւն չունի, պատերազմ պիտի չյաղթէ, բայց մարդոց համար շատ բան կը փոխէ։ Ինծի համար կարեւոր է եւ ես զայն կրնամ ընել լաւ ձեւով։ Եթէ ամէն մարդ գտնէ իր գործը եւ այդ գործը լաւ ընէ, շատ բան կը փոխէ:

ՍՍ- Ինչպիսի՞ Հայաստանի մէջ կ’ուզէք ապրին ձեր զաւակները։

ՆԱ- Կ’ուզէի որ ապրին ազատ Հայաստանի մէջ՝ ամէն տեսանկիւնէն ազատ։ Մեր Փոտքասթի ամէն մէկ դրուագի մէջ պատերազմի եւ ներկայ վիճակին մասին պատմութիւններ կան, կ’ուզեմ, որ պզտիկներս ապրին այնպիսի Հայաստանի մէջ, ուր այս նիւթերուն մասին չենք խօսիր եւ ապահով կը զգանք։ Երբ մարդիկ ապահով կը զգան աւելի ազատ կը ստեղծագործեն, շփումներու մէջ կը մտնեն տարբեր մշակոյթներու հետ։ Չեմ կարծեր, որ մեր ազգի մշակոյթը պահպանելու ձեւը այն է, որ փակ մնանք, կ’ուզեմ, որ կարենանք բաց մտածել, տարբեր շփումներու մէջ մտնել ու զարգանալ։