Համազգայինի երգչախումբի 1991-ի ելոյթը Էդիկ Յովսէփեանի ղեկավարութեամբ:
Արշօ Զաքարեան
Կը պատրաստուինք տօնախմբելու Համազգայինի «Գլաձոր» մասնաճիւղի 50-ամեակը: Արդէն մեր միտքերը կ’երթան ետ ու առաջ: Դեռ Թորոնթոյի գաղութը նոր կազմուած էր, երբ Թորոնթոյի Համազգայինի մասնաճիւղը հիմնուեցաւ, առաջին ձեռնարկը նուիրուած էր Կոմիտասի ծննդեան 100-ամեակին:
Արդեօք դեռ երէկ չէ՞ր, երբ առաջին բեմադրութիւնը ներկայացուեցաւ, Շիրվանզադէի «Պատուի Համար»ը` Մկրտիչ Ֆերմանեանի բերմադրութեամբ: Աբգար, Վահէ, Ժիրայր, Արշօ, Արփի, Մարօ, Մանուկ, Սերոբ, Այտա, Արմէն վերցուցած էին մեծ ու փոքր դերեր: Յուշարարները էին Էլիզը եւ Հիլտան, բեմայարդարը` Սուրէնը: Այդ օրերուն Համազգային թատերասրահը չունէինք եւ կը վարձէինք երկրորդական դպրոցներու թատերասրահները: Յաջորդ «Պաղտասար Աղբար»ն էր` Արամ Միրաքեանի բերմադրութեամբ: Արշօ Պօյաճեանը 7 տարբեր թատերգութիւններ բեմադրեց, երիտասարդ Ատոմ Էկոյեանը` Open Arms, Ժիրայր Էնճէյեան, Մովսէս Աշըքեան, Մանուկ Գալայճեան, Այդա Քէշիշեան եւ այսպէս շարունակուեցան թատերական ներկայացումները: Ամենէն յատկանշականերէն էր Թէնըսի Ուիլեըմզի «Ապակիէ Ձիաւոր»ը` Էլիզի թարգմանութեամբ, Սուրէնի բեմադրութեամբ, Արշոյի, Մանուկի, Արմէնի եւ Այտայի խաղարկութեամբ: Իսկ միւսը, որ մեծապէս տպաւորած է բոլորս, Պերճ Զէյթունցեանի «Մեծ Լռութիւնը» էր` հայրենի վաստակաշատ Արմէն Խանտիկեանի բերմադրութեամբ: 4 Ապրիլ 2014-ին, բացումը կատարուեցաւ Համազգային թատերասրահին, որմէ կ’օգտուին թէ’ Համազգայինը եւ թէ’ մեր այլ կազմակերպութիւնները: Իսկ «Դէմ եւ Դիմակ» թատերական խմբակը գաղութի ոյժերով կը բեմադրէ թատերգութիւններ, ինչպէս նաեւ հայրենիքէն եւ այլ գաղութներէն կը հրաւիրէ թատերախումբեր:
Արդեօք դեռ երէկ չէ՞ր, երբ Համազգայինի «Յարութիւն Մանուկեան» գրադարանի բացումին կը պատրաստուէինք` արձանագրելով գիրքերը, շրջանակ անցնելով մեր բանաստեղծներուն եւ գրողներուն լուսանկարներուն: Յետագային, ունեցանք երկու եւս գրադարանի բացումներ, մէկը 1980-ին, երբ մեր նոր կեդրոնը հիմնուեցաւ եւ 2017-ին, երբ բոլորովին նորոգեցինք ամբողջ գրադարանը: Գրադարանին հետ կապուած մեր յիշատակներուն մէջ մեծ տեղ ունին Ռոստոմ Եղոյեանը եւ Էլիզ Շարապխանեանը: Ի՜նչ հեղինակներու, թարգմանիչներու, բանաստեղծներու գիրքերը ներկայացուցած ենք. Յ. Կարապենցի, Լ. Շիրինեանի, Մ. Շարապխանեանի, L. Shirinian-ի, K. Garebian-ի, A. Whitehorne-ի, Marsha Skrypuck-ի, Victoria Rowe-ի, Erika de Vasconcelos-ի, Վրէժ-Արմէնի, Յ. Խաչիկեանի, Վ. Թէքեանի, Ա. Այվազեանի, Փ. Պալաքեանի, Ք. Պոհճելեանի, Ռ. Մնացականեանի, Սմբատի, Գ. Բանեանի, Յ. Չոլաքեանի, Ր. Յովհաննէսեանի, Ա. Պալէօզեանի, Ռ. եւ Ս. Փանոսեաններու, Վ. Պէրպէրեանի, Ա. Արփինէի, Վ. Գարագաշեանի եւ 50-է աւելի այլ հեղինակներու, քանի մը հատին` իւրաքանչիւր գիրքի հրատարակութեան հետ կազմակերպած ենք զատ շնորհանդէսներ: Գրատարածը եւ գրադարանը կը շարունակէ իր առաքելութիւնը առ այսօր: Աւելի քան 33 տարիներ հանրային գրադարաններուն հայթայթած է ամենէն վերջին հայատառ հրատարակութիւնները թէ’ մանկական եւ թէ’ չափահասներուն համար` բոլոր նիւթերու շուրջ: Ամէն տարի կը կազմակերպէ Հայ Գրքի Շաբաթավերջ եւ միշտ նեցուկ է հայ դպրոցներուն:
Դեռ երէկ չէ՞ր, երբ 1970-ին մեր առաջին համերգը ունեցանք` Սարգիս Համպոյեանի ղեկավարութեամբ: 1981-ի Յունիս 14-ին, Էդիկ Յովսէփեանի ղեկավարութեամբ` 100 հոգինոց երգչախումբի ելոյթը տեղի ունեցաւ` հմայելով մեր ծարաւ հոգիները: 17 տարիներ երգչախումբը ելոյթներ ունեցաւ եւ երբեք թափը չկորսնցուց: Ի՜նչ մեծ ուրախութիւն է, որ սերունդափոխութիւն եղած է եւ այժմ երիտասարդ ղեկավար Հռիփսիմէ Թովմասեանի ղեկավարութեամբ «Գուսան» երգչախումբը կը շարունակէ ելոյթ ունենալ, վերջինը Նոյեմբեր 3-ին էր «Անուրջներ» խորագիրով` նուիրուած մեր յիսնամեակին: Նաեւ մանկապատանեկան ՙՀայ Աստղեր՚ երգչախումբը տպաւորած է բոլորս ու կը վայելէ գաղութին գուրգուրանքը` 10 տարիներէ ի վեր:
Դեռ երէկ չէ՞ր, երբ զանազան պարասոյցներու ղեկավարութեամբ ելոյթներու ներկայ գտնուեցանք: Ահա հասած է յաջորդ սերունդը, վերջին 12 տարուան ընթացքին արհեստավարժ ուսուցիչներու` Արսէնի, Լորիի, Արեւիկի, Նելլիի առաջնորդութեամբ ունինք «Արցախ» ուսամնարանը եւ «Էրէբունի» պարախումբը, երբ մեր հեզաճկուն աղջիկներու պարէն արդէն կը վերանանք, իսկ տղոց առնական պարերը մեզ կը խանդավառեն: Իրենց իւրայատուկ տարազներով, մոգական ու սահուն ներկայացումներով ամէն գարնան կը յուզեն մեզ: Պարած են Roy Thomson Hall, Koerner Hall, Scotia Bank մարզական համալիրի եւ այլ վայրերու մէջ, ուր պարերու միջոցաւ կը ներկայացնենք հայ մշակոյթը:
Դեռ երէկ չէ՞ր, երբ քաղաքի Տիւբոն փողոցի վրայ, նախկին կեդրոնի փոքր սրահէն սկսանք ցուցահանդէսներու: Մինչեւ այս օրս կը շարունակենք, երբեմն խմբային ինչպէս` հայրենի գեղանկարիչներով, երիտասարդ տաղանդներով, քանդակագործերով, լուսանկարչական արուեստով եւ երեք սերունդի` Էլիբէկեան արուէստագետներու գործերով: Մեծ մաշտապով կազմակերպած ենք մեր Քրիստոնէութեան ընդունման 1,700-ամեակին, մեր տառերու գիւտի 1,600-ամեակին առիթներով նուիրուած ցուցահանդէսներ, որոնց 50-է աւելի արուեստագէտներ մասնակացած են: Իսկ անհատական ցուցահանդէսներու շարքին մէջ են անզուգական արուեստագէտներ, ինչպէս Խուպեսէրեան, Արսլանեան, Մանտալեան, Թազեան, Յակոբեան, Ղազանճեան, Մատուլեան, Խաչատրեան, Պէհէսնելեան, Դաւիթեան, Աբրահամեան, Թազեան, Բարաղամեան, Գոճամանեան, Չաքմաքեան, Պետրոսեան եւ շարքը շատ երկար է: Դեռ նոր աւարտեցինք Մարինէ Զուլոյեանի գեղնկարչական գործերու ցուցահանդէսը: Ունինք 27 տարիներէ ի վեր Սիրակ Մելքոնեանի ուսուցմամբ չափահասներու արուեստի դասընթացք եւ երիտասարդ ուսուցչուհիներու` պատանիներու դասընթացք:
Դեռ երէկ չէ՞ր, նորածին երեխաս ամուսինիս հոգատարութեան յանձնելով կը վազէի Համազգայինի լսարանի դասընթացքին: Դեռ պահած եմ նօթագրութիւններս: Եօթը տարիներ, 1983-էն 89, շարունակուեցաւ Հայոց Պատմութեան եւ մշակոյթի լսարանը, որուն մտայղացումը Անդրանիկ Արթինեանին էր: Մեր դասախօսներն էին` Ս. Յովհաննէսեանը, Մ. Շարապխանեանը եւ Ր. Տէր Պօղոսեանը:
Հինգ տարիներ, 1991-էն 95, երիտասարդներու կողմէ կազմակերպուեցան նորաձեւութեան ներկայացումներ, երբ հայ եւ գանատացի վարպետներու գործերը ցուցադրուեցան: Այս ձեռնարկները կազմակերպեց մեր երիտասարդ սերունդը` ստեղծելով մեծ խանդավառութիւն, եւ արձագանգ գտան ամէնուրէք: Դեռ երէկ էր, չէ՞:
Իսկ գալով 21-րդ դար, ունինք «ՆՈՒՌ» իլմի Փառատօնը, որ նոր ամբողջացուց 14-րդ յաջող տարին` ներկայացնելով 50 ֆիլմեր, 50 տարիներուն համար` Նոյեմբեր 13-էն 17: Աշխարհի ամէն կողմերէն հայ ֆիլմի վաստակաւոր վարպետներու եւ սկսնակ տաղանդներու ֆիլմերը կը ցուցադրուին մեր գաղութին: Այս փառատօնը եզակի երեւոյթ է հիւսիւսային Ամերիկայի մէջ: Արդէն տարբեր վայրերէ հիւրեր յատկապէս կուգան մեզի հետ վայելելու հայ ֆիլմարուեստը: «ՆՈՒՌ» ֆիլմի յանձնախումբը կը գնահատէ եւ կը քաջալերէ նորերը եւ յայտնի արուեստագէտները` նպաստներով եւ մրցանակներով: Ունի դատական կազմ եւ ժրաջան կամաւորներ: Կարելի չէ յիշել բոլորը, բայց անպայման պէտք է նշենք ղեկավարը` Սեւակ Եղոյեանը, որ անկասկած Հայկական ֆիլմերու համայնագիտարանն է:
21-րդ դարուն ունինք նաեւ գրասէրներու խմբակ, որ 9 տարիներէ ի վեր կը կազմակերպէ գրական հաւաքներ, որոնց ընթացքին կը վերածանօթանանք մեր մշակոյթին եւ նորանոր էջերու մէջ զետեղուած գանձերուն: Խմբակը ամէն տարի կը կազմակերպէ նաեւ աշակերտական արտասանական մրցումներ: Դարձեալ կարելի չէ յիշել բոլոր խմբակը, բայց անպայման ղեկավարին` Թամար Տօնապետեան-Գուզուեանին, որուն դերը անուրանալի է: Ինչպէ՞ս չ’անդրադառնալ Թորորնթոյի հրատարակչատան Ֆոնտին, որուն միջոցաւ լոյս տեսան Չէքիճեանի «Ամառնային Անձրեւ»ը, Գալուստի «Ներաշխարհիս Ոսպնեակէն», Օտեանի «Թաղականին Կնիկը», Բարաղամեանին «An Artist’s Journey», Ֆէրէշէտեանի քերթուածներու հաւաքածոն:
Դեռ երէկ էր, չէ՞` Համազգայինի համախմբումներուն կը մասնակցէինք ճամբորդելով զանազան գաղութներ եւ երկու անգամ ալ մեր մասնաճիւղը եղաւ հիւրընկալը: Դեռ երէկ չէի՞ն դիմակաւոր պարահանդէսները, դաշտագնացութիւնները, աշուղական երեկոները, երաժշտական ելոյթները, Հայ Գրքի մեծարանքի Օրերը, զանազան Յոբելեանները եւ մեծարանքի ձեռնարկները, ինչպէս` Արամ Հայկազի, Մ. Թէօլէլեանի, Յ. Օշականի, Ու. Սարոյեանի, Կոմիտասի, Դ. Վարուժանի, Վ. Տէրեանի, Ժ. Յակոբեանի, Պ. Սնապեանի, Ռ. Դաւոյեանի եւ դարձեալ շարքը երկար է: Դեռ այս յոբելեանները եւ մեծարանքները կը շարունակուին զանազան ձեւերով, որպէսզի մեր յաջորդները գիտակցին այս գոհարներուն, մեծերուն, տաղանդներուն եւ` ջահը փոխանցուի:
Իսկ միւս կարեւոր գործը, Համազգայինի միջոցաւ կրցանք մեր տաղանդները եւ մշակոյթը հրամցնել Գանատական երաժշտական բարձրագոյն մակարդակի` կազմակերպութեան եւ հասարակութեան, TSO (Toronto Symphony Orchestra), Ցեղասպանութեան 100-ամեակին եզակի ելոյթը, RCM (Royal Conservatory of Music), Khatarourian Trioն եւ Komitas անմոռանալի ելոյթները:
«Գլաձորը Մեր Ոսպնեակէն» խորագիրով 50-րդ տօնակատարութիւնը այս անհամար նուաճումներուն արձագանգն է: Անհնար է յիշել բոլոր ձեռնարկները եւ կամաւոր աշխատողներուն մեծ բանակը: Արդէն տպագրութեան յանձնուած է 400-է աւելի էջերէ կազմուած յուշամատեան մը, ուր կարելի է տեսնել գրեթէ բոլոր մանրամասնութիւնները: Այս կոթողային աշխատանքը Ժիրիկ Փօլ-Փիթըրի տարիներու աշխատանքի արգասիքն է: Կարելիութեան սահմաններուն մէջ կրցած է ընդգրկել մեր բոլոր ձեռնարկները, մամուլի արձագանգը, յայտարարութիւնները եւ լուսանկարները:
Թշնամիները շատ բաներ կործանեցին եւ փճացուցին, բայց մենք` ըլլայ սփիւռք եւ հայրենիք, մեր մշակոյթի վահաններով կը պայքարինք, կը պահենք եւ նորանոր ուղիներ կը ստեղծենք պահելու մեր ինքնութիւնը: Մեր գաղութի կեանքը հայութեան պատմութեան անբաժանելի մասն է:
25 Նոյեմբեր 2019