«Յայտնաբերենք մեր Գրական Տաղանդները » գրական բաժնին երկրորդ գրական փորձը «Հայկական Դաստիրարակութիւն» վերնագիրով գրութիւնն է, որուն հեղինակը թորոնթոհայ Աննա Մարիա Մուպայետն է։
Հայկական Դաստիարակութիւն
Վերջապէս անցաւ համալսարանական տարուան ամենազբաղ շրջանը: Ամբողջ տարին դասերու ու ծրագիրներու մէջ կը լողայի, բայց հիմա հասայ ծովափ ու արեւին տակ պառկած՝ տաքութիւնը կը վայելեմ ու կը հանգստանամ:
Այս տարուան կրթական համակարգի տառապանքիս մէջ երբ ամէն ինչ անգլերէն է, այնպիսի պահեր կ’ըլլան, որ ինքնաբերաբար հայերէնով միտքերս կը շարադրեմ եւ իսկոյն կ’ուրախանամ ու կը հպարտանամ ինքնութեամբս եւ պատկանելիութեամբս։ Կը պարզուի, թէ միտքս երբ դասերու ու քննութիւններու ճնշումի տակ կը փորձէ ընելիք գործը հանդուրժել կամ առաջ մղել, ինքնաբերաբար հայերէնի կը վերածուի եւ կը սկսի «հայու աչեր»ու միջոցաւ ամէն ինչ տեսնել ու որոշումներ կայացնել հայերէնով. ուղեղս ալ հայկական դաստիարակութիւն ստացած է, հետեւաբար լաւ ու կատարեալ գործը կատարելու համար հայերէնով կու տայ հրամանները։ Այդքանը իմ կամքէս դուրս է, սակայն հարցը այն է, որ ո՛չ օտար ընկերներս եւ ո՛չ ալ օտար դասախօսներս պիտի հասկնան ուղեղիս լեզուն, բայց ուղեղիս համար մէկ է եւ իր հոգը նոյնիսկ չէ:
Ամիս մը առաջ, դասերէս մէկուն համար խմբային աշխատանք պէտք էր պատրաստէինք: Քսան հոգինոց խումբի բոլոր անդամներով գործի լծուած էինք եւ արագ-արագ կ’աշխատէինք դասը ժամանակին հասցնելու համար: Այդ իրարանցումին մէջ պարզ է, որ ուղեղս կոճակը սեղմեց եւ հայերէնի վերածուեցաւ` առանց իմ յօժար կամքիս: Խումբի անդամներուն գաղափարներս կը յայտնէի, հարցումներ կը հարցնէի, կը խօսէի ու կը խօսէի, բայց իրենցմէ ո՛չ պատասխան կը ստանայի, ո՛չ ալ ըսածներս ընկալելու որեւէ նշան: Գլուխով «Այո»ի նշանի մը իսկ կարծես արժանի չէին ըսածներս այդ վայրկեանին: Միայն սառած, կորսուած արտայայտութիւն մը կը տիրէր բոլորին դէմքերուն: Պահ մը լռութիւն տիրեց: Լռութիւնը ինծի համար էր, բայց ես դեռ եղածը չէի ընկալած: Քանի մը վայրկեան վերջ նկատեցի, որ խօսածս հայերէն է, իսկ լսողները ամէն ինչ՝ բացի հայէ…
Ըսածս արագօրէն թարգմանեցի, յետոյ ալ բնականաբար համոզեցի զիրենք, որ պէտք է անպայման հայերէն սորվին:
Անշուշտ, որ այս եղելութիւնը միայն իմ յանցանքս չէր։ Այո՛, ես էի հայերէն խօսողը, բայց իրենք ալ զիս չհասկցան… ուրեմն կարելի է հարցին այդ կողմին վրայ ալ աշխատիլ ու հայերէն սորվեցնելու աշխատանքին լուծուիլ: